Alergia

Alergia – określenie powstałe z połączenia dwóch greckich słów: allos; znaczące: różne, zmie­nione oraz ergos: oznaczające pracę lub działanie. Najprostsza definicja alergii to stwierdzenie, że jest to szereg objawów i chorób, które są nadmierną reakcją (odpowiedzią immunologicz­ną) na wiele substancji, samych w sobie nieszkodliwych, w grupie predysponowanych, nad­wrażliwych osób.W ostatnich kilkudziesięciu latach obserwuje się duży wzrost zachorowań na choroby aler­giczne. Przyczynia się do tego zwiększające się zanieczyszczenie środowiska naturalnego oraz zmiana stylu życia. Czynniki środowiskowe są uważane obecnie za bardziej istotne dla ujaw­niania się i przebiegu alergii niż predyspozycje genetyczne. Udowodniono, że szereg zawo­dów takich jak: rolnictwo, ogrodnictwo, piekarnictwo, przemysł chemiczny, włókienniczy, hutnictwo, praca fryzjera, malarza niekorzyst­nie wpływają na przebieg chorób alergicznych. Alergia to zespół reakcji zapalnych wywoływa­nych na drodze Ig-E zależnej.

Antygen, który wywołuje odpowiedź zależną od Ig-E, nazy­wany jest alergenem. Należy odróżnić aler­gię od ogólnie rozumianej nadwrażliwości na liczne czynniki środowiskowe jak zanieczysz­czenie powietrza, dym papierosowy. Alergię atopową uznano jednostką chorobową dopie­ro w połowie XIX wieku. W 1873 r. Blackley, uznawany za pioniera brytyjskiej alergologii, opisał przyczyny występowania kataru sienne­go. Wcierając pyłek roślin w zadraśniętą skórę ramienia wywołał reakcję, sprowokował tak­że zapalenie spojówek, katar i astmę. W 1923 roku amerykańscy badacze Cooke i Coca za­proponowali pojęcie atopia dla klinicznych postaci alergii objawiających się gorączką sienną i astmą. Część osobników wykazuje szczególną wrażliwość uczulania się na pew­ne białka; ta wrodzona predyspozycja do uczulenia jest uznawana za charakterystyczną cechę atopii. Podstawowym odkryciem, nieja­ko kamieniem milowym w dziedzinie zrozu­mienia zjawisk alergicznych były wyniki badań Teruko i Kimishige Ishizaków oraz Gunnara Johanssona i Hansa Bennicha, którzy odkryli nową klasę immunoglobulin, którą nazwano immunoglobuliną E (IgE). W badaniach reakcji alergicznych podstawowe znaczenie ma iden­tyfikacja alergenów, czyli substancji inicjują­cych reakcję.

Alergeny inhalacyjne

Kurz

Kurz domowy – jest aktualnie najczęstszą przyczyną astmy oskrzelowej. Kurz domo­wy jest substancją bardzo złożoną. Zawie­ra włókna, resztki pokarmów, sierść zwierząt, zarodniki grzybów, obumarłe komórki na­skórka ludzi i zwierząt, a szczególnie wyda­liny roztoczy. Roztocza są to drobne, trudno dostrzegalne gołym okiem, żyjątka o długości poniżej 0,5mm. Zostały one wykryte w 1964 roku przez uczonego holenderskiego Voorhorsta. Już w latach dwudziestych XX wieku zwrócono uwagę na powiązanie napadów ast­my oskrzelowej z obecnością roztoczy w ku­rzu domowym. Mogą one powodować takie dolegliwości, jak kaszel, katar, zapalenie spo­jówek, alergiczne zapalenia skory. Optymalne warunki rozwoju roztoczy to środowisko cie­płe i wilgotne (około 25°C i 75% wilgotności). Najlepsze siedliska to pościel, łóżka i miękkie meble, dywany, kotary, odzież. W aptekach można kupić testy (Acarex-test) pozwalają­ce łatwo i szybko zmierzyć stężenie alerge­nu np. w kurzu z materaca, na którym śpimy.

Zwalczanie roztoczy jest trudne, a całkowite ich wyeliminowanie niemożliwe. Przestrze­ganie zasad profilaktyki pozwala zmniejszyć stężenie alergenów. Są to: częsta zmiana pościeli, okresowa zmiana materacy, utrzymywanie wilgotności powietrza około 60%. Z praktycznych wskazówek to na sypialnię na­leży wybrać najbardziej suchy pokój, zlikwi­dować elementy wchłaniające kurz, idealne wyposażenie to: zmywalne tapety i zasłony z włókien sztucznych, jak najmniej mebli. Ko­rzystnym jest likwidacja pościeli i materacy z włókien naturalnych i zastąpienie wyroba­mi syntetycznymi. Do sprzątania należy uży­wać wilgotnych ścierek i odkurzacza z filtrem powietrza. Najbardziej skuteczny w zabija­niu roztoczy jest preparat Acarosan, aktywny przez 6-12 miesięcy od zastosowania. Za­bawki pluszowe powinny być raz na 6 tygo­dni umieszczane na 12 godz. w zamrażał ni ku lodówki. W sypialni nie powinno się trzymać kwiatów doniczkowych ani zwierząt domo­wych.

Pyłki roślin – pyłek roślinny jest mę­ską komórką rozrodczą. Uczulają pyłki roślin wiatropylnych, które są lekkie i łatwo unoszą się z wiatrem, niekiedy na bardzo duże odle­głości. Najsilniej uczulają trawy, słabiej drze­wa i chwasty. W Polsce są to najczęściej pyłki bzu, jaśminowca, ligustru oraz leszczyny, lipy, wierzby, brzozy, olchy, buka i orzecha wło­skiego. Okres pylenia traw trwa najczęściej od końca maja do końca lipca. Nadwrażliwość wywołują pyłki pospolitych traw jak: wie­chlina, rajgras angielski, żyto. Pylenie chwa­stów w Polsce odbywa się głównie w sierpniu i wrześniu, uczulają głównie bylice, babka pospolita, mniszek, szczaw. Osoby uczulo­ne mogą mieć dolegliwości już przy stężeniu 20 pyłków w 1 m. Korzystna dla zmniejszenia reakcji uczuleniowych może być zmiana śro­dowiska w okresie pylenia z wykorzystaniem różnic w kalendarzu pylenia w różnych regio­nach Polski. Eliminacja alergenu jest często jednak niemożliwa, nie zawsze istnieje szansa zmiany zawodu czy też miejsca zamieszkania. W takich sytuacjach należy wziąć pod uwagę odczulanie. Metoda ta zwana immunoterapią swoistą polega na wprowadzaniu do ustroju wzrastających dawek alergenu, dzięki czemu organizm przyzwyczaja się do alergenu. Wła­ściwie prowadzone odczulanie jest skutecz­ne nawet w 75% przypadków. Leczenie musi być jednak długotrwałe, nawet kilkuletnie i w zasadzie dotyczyć chorych młodszych, przed 40 r.ż. Odczulania nie prowadzi się u cho­rych z nasilonymi objawami choroby alergicz­nej, u chorych pobierających silnie działające leki przeciwuczuleniowe.

Jak ograniczyć uczulenie na kurz domowy?

• do sprzątania należy używać mokrych ścierek odkurzacza z filtrem powietrza;
• w sypialni nie należy trzymać kwiatów doniczkowych;
• należy zlikwidować przedmioty wchłaniające kurz jak: dywany czy grube zasłony;
• należy stosować pościel z włókien sztucznych, nie naturalnych;
• należy codziennie sprzątać sypialnie;
• pluszowe zabawki powinno się zamrażać co kilka tygodni w lodówce;
• nie należy wpuszczać zwierząt domowych (szczególnie kota) do sypialni.

Pył przemysłowy

Pyły przemysłowe na uczulenia zawodowe narażeni są przed­stawiciele wielu zawodów. Ziarna lnu, rycyna, nasiona słonecznika mogą uczulać pracowników olejarni. Piekarzy i młynarzy może uczulać mąka, pracowników przędzalni wełna i je­dwab.Uczulać może pył kawy, kakao, pył drewna, tytoń, barwniki futer, pyły włókien syntetycznych.

Inne

Zwierzęta domowe — wśród popularnych zwierząt trzymanych w domu, kot jest najczęstszym źródłem reakcji alergicznej. Główną przyczyną jest wydzielina łojowa gruczołów skóry uwalniana podczas pielęgnacji futra. Nawet w kilka lat po wyprowadzeniu kota z domu ilość alergenu jest wystarczająca do wywołania uczulenia. Istnieje ponad 100 ras i odmian kota domowego, niektóre z nich są pozbawione sierści, niektóre odmiany kotów perskich lubią bawić się w wodzie. Dla dziecka z alergią takie odmiany kotów byłyby najbardziej wskazane, najczęściej jednak ukochanym kotem jest zwykły dachowiec. By zmniejszyć stężenie szeregu substancji wywołujących reakcję alergiczną ważne jest systematyczne szczotkowanie, dwa, trzy razy w tygodniu, oczywiście najlepiej poza pokojem. Kota można również kąpać! Przez co ilość alergenów zmniejsza się. Uczulenia mogą również wywoływać małe gryzonie: chomiki, świnki morskie, myszki. Najwięcej alergenów znajduje się w moczu, którym zwierzęta te znaczą teren. Psy śliniące się np. boksery częściej powodują uczulenia od innych ras. Najlepszym postępowaniem prewencyjnym w przypadku uczulenia na alergeny zwierzęce jest jednak usunięcie zwierząt z otoczenia uczulonego i nie wprowadzania zwierząt futerkowych i ptaków do domu.

Zarodniki grzybów pleśniowych — rozwój pleśni jest najbardziej intensywny przy dużej wilgotności i wysokiej temperaturze powietrza. Uczulenia sezonowe wywołują pleśnie rozwijające się na roślinach leśnych, polnych i łąkowych w miesiącach letnich. Objawy całoroczne powodują pleśnie spotykane w domach i mieszkaniach. Rozwijają się one w pękniętych tynkach, w podłodze, między płytkami łazienkowymi, w boazerii, w filtrach klimatyzacyjnych, w kubłach na śmieci. Przy uczuleniach na pleśnie ze wskazówek praktycznych najistotniejszym wydają się: dokładne wietrzenie pomieszczeń, nie stosowanie nawilżaczy, unikanie hodowania roślin doniczkowych, częste usuwanie odpadków kuchennych. Należy unikać krytych basenów kąpielowych, pracy przy koszeniu trawy, żniwach. U niektórych osób nawet zjedzenie serów pleśniowych, wypicie czerwonego wina lub piwa może wywołać objawy uczuleniowe. Zarodniki grzybów pleśniowych mają bardzo małe rozmiary, docierają wraz z powietrzem do najdrobniejszych oskrzeli, stanowiąc duże niebezpieczeństwo dla osób z predyspozycją alergiczną. Najczęstsze zarodniki to: Penicillium, Cladosporium, Alternaria, Aspergillus.

Alergia pokarmowa

Wg badań epidemiologicznych niepożądane reakcje pokarmowe dotyczą od 10-13% ludności. Alergia jest wywoływana głównie przez składniki białkowe pokarmów i charakteryzuje się dolegliwościami żołądka i jelit, odczynami ze strony skóry i układu oddechowego oraz bólami głowy. Białko mleka krowiego — czynnikiem odpowiedzialnym jest najczęściej laktoglobulina. Objawy występują z reguły u małych dzieci i są to wymioty stany skurczo­we jelit, biegunki lub zaparcia, rzadziej zmiany skórne. Obciążenie rodzinne, manifestują­ce się podobnymi objawami uczuleniowymi u starszego rodzeństwa czy rodziców, stwier­dza się w około 1/3 przypadków.

Białka ryb –   najdokładniej poznana jest parwoalbumina oraz białko z mięsa dorsza. Objawy uczu­leniowe występują zarówno po spożyciu ryby jak też jako reakcja na sam zapach ryby.

Biał­ka mięsa – alergie może powodować każdy gatunek mięsa, stosunkowo najrzadziej mię­so królicze i baranie. Owoce – odpowiedzial­ne za wyzwalanie objawów chorobowych mogą być metabolity amin kwasów metabo­licznych i karoteny. Największa ilość uczuleń występuje po spożyciu truskawek, poziomek, cytrusów, kiwi, orzeszków ziemnych.

Zboża: ziarna zbóż (pszenica, żyto, jęczmień, owies, kukurydza, ryż) stanowią źródło 70% spoży­wanego na świecie białka. Białko pszenicy za­wiera około 20 alergenów i może powodować 3  typy schorzeń: chorobę glutenową (celiakię), alergię wziewną (astma piekarzy) i alergię po­karmową. Uczulenie na kukurydzę i ryż jest stosunkowo rzadkie.

Alergia polekowa

Nadwrażliwość na określone leki niezależnie od dawki i właściwości farmakologicznych. Ocenia się, że około 10-20% wszystkich nie­pożądanych reakcji polekowych stanowi rze­czywista alergia na podłożu immunologicznym. Reakcje alergiczne występują przede wszyst­kim po penicylinie i jej półsyntetycznych po­chodnych oraz po cefalosporynach.

Ponad 50% polekowych zgonów w wyniku wstrzą­su spowodowanych jest podaniem penicyliny. Wstrząs anafilaktyczny może wystąpić rów­nież po podaniu sulfonamidów, niektórych środków przeciw bólowych (morfina, kode­ina), po dożylnie podanych jodowych środ­kach kontrastowych (stosowanych szeroko w radiologii), po preparatach żelaza, aspirynie i po tak chętnie obecnie stosowanych niesterydowych lekach przeciwzapalnych. Silne właściwości alergizujące mają również surowice obcogatunkowe (np. stosowane w profilakty­ce i leczeniu tężca) oraz niektóre szczepionki.

Wyróżnia się kilka typów reakcji alergicznych różniących się czasem wystąpienia, objawa­mi klinicznymi oraz mechanizmami immuno­logicznymi. Reakcja natychmiastowa – czas pojawienia się od 10-30 min. Występują typo­we objawy wstrząsu anafilaktycznego (spadek ciśnienia tętniczego krwi, skurcze oskrzeli, za­burzenia perystaltyki jelit). Reakcja przyśpie­szona – ujawnia się od 4 godzin do 3 dni od rozpoczęcia stosowania leku. Objawy klinicz­ne to najczęściej pokrzywka lub obrzęki. Re­akcja późna – pojawia się po 3 do 7 dniach od zastosowania leczenia. Objawy kliniczne są różnorodne – choroba posurowicza, wyso­ka gorączka, zmiany skórne, zaburzenia funk­cji narządów wewnętrznych.

Choroba atopowa

Atopia (gr. atopos – dziwny; odmienny; niezwy­kły) jest genetycznie uwarunkowaną skłonno­ścią do wytwarzania przeciwciał klasy IgE. Dla osób z atopią różnoraki kontakt z nawet nie­znaczną ilością alergenu może wywołać szereg poważnych objawów i chorób. Przy niezbyt mocno zaznaczonej atopii zwykle rozwija się pyłkowica. Przy wysokim stopniu alergizacji dochodzi do powstania szeregu chorób atopowych, z których najważniejsze to: atopowe za­palenie skóry, alergiczny nieżyt nosa i astma.

Atopowe zapalenie skóry (AZS)- początek tej cho­roby jest wczesny. W 50% przypadków cho­roba zaczyna się w pierwszym roku życia, a w 90% przed ukończeniem trzech lat. W więk­szości przypadków (ponad 80%) objawy choro­by ustępują w ciągu kilku lat, jednak u 1/5 pod koniec okresu dojrzewania dochodzi do na­wrotu. Jest to, zatem przede wszystkim choro­ba wieku dziecięcego. Podstawowym objawem jest bardzo silny świąd skóry, który zmusza do uporczywego drapania. Skóra jest bardzo su­cha. Wytwarza się błędne koło – świąd jest przyczyną drapania się, na skutek drapania skóra ulega uszkodzeniu, tworzą się wypry­ski, a świąd nasila się. W profilaktyce atopowe- go zapalenia skóry obecnie zaleca się matkom karmienie wyłącznie piersią przez okres pierw­szych 4-6 miesięcy życia, jeśli choć jedno z ro­dziców dziecka ma atopowe zapalenie skóry. Dzięki takiemu postępowaniu opóźnia się po­dawanie innych pokarmów w diecie niemow­lęcia.

Leczenie atopowego zapalenia skóry jest postępowaniem kompleksowym. Leczenie far­makologiczne sterydami i środkami przeciw- histaminowymi musi być prowadzone pod kontrolą lekarza dermatologa, alergologa. Cho­rzy ze swej strony powinni dbać o częste na­wilżanie skóry, stosować kąpiele z dodatkiem oliwki, korzystne są kąpiele w wodzie mor­skiej. Uporczywy świąd skóry zmniejsza się w niskiej temperaturze, stąd dobrze jest stoso­wać chłodny prysznic, unikać przegrzewania pomieszczeń mieszkalnych. Poprawę stanu klinicznego można uzyskać także stosując fototerapię, w tym popularne solarium.

Pokrzywka (urticaria) – rozsiane na skórze, bardzo swędzące bąble nazywamy pokrzyw­ką. Przyczyną świąd u skóry jest uwalnianie się w niej histaminy. Najczęstszą przyczyną po­krzywki są alergeny pokarmowe, wziewne, alergia polekowa także może przebiegać z po­krzywką, gorączką i bólami stawowymi. Po­krzywka może być także wynikiem urazu skóry, działania zimna, czasami ciepła, nadmiernym poceniem się. Pokrzywka jest schorzeniem bar­dzo częstym, wyróżnia się dwie jej postacie – pokrzywkę ostrą i przewlekłą trwającą ponad 1 miesiąc. Leczenie pokrzywki to przede wszystkim unikanie kontaktu z przyczyną wywołującą objawy, a także leki przeciwhistaminowe, preparaty sterydowe.

Alergiczne nieżyty nosa – jama nosowa jest miejscem, gdzie następuje ścisły kontakt między wdychanym powietrzem i błoną ślu­zową. Powietrze wdychane jest tutaj nawil­żane, ogrzewane (do temperatury 30°C) jak również oczyszczane. Nos działa, zatem jak klimatyzacja. Spełnia też bardzo istotną rolę zmysłu węchu. Przepływ powietrza w nosie, w czasie spokojnego oddychania jest bardzo szybki – wynosi około 3 m/s. Dzięki swym roz­licznym funkcjom nos jest narządem, gdzie bardzo często pojawiają się objawy aler­gii.

Sezonowy alergiczny nieżyt nosa (katar sienny) – spowodowany jest alergią na py­łek roślin: drzew, traw i chwastów. Najczęst­sze objawy tej bardzo uciążliwej choroby to kichanie, świąd oczu, nosa i gardła, i zwięk­szona produkcja śluzu w nosie. Częstość wy­stępowania kataru siennego ocenia się na 10-15% populacji, jego szczególne nasile­nie następuje w okresie dojrzewania. Rozpo­znanie kataru siennego jest proste, ponieważ osoba chora sama spostrzega nasilenie obja­wów alergii w okresie zwiększonego stężenia pyłków szczególnie w suche, słoneczne dni, w terenach nizinnych, na wsiach. Czasami pomocne są w rozpoznaniu testy skórne. Le­czenie łagodnych postaci kataru siennego polega na unikaniu nadmiernej ekspozycji na szkodliwe pyłki, co często jest niemożliwe oraz na stosowaniu typowych leków przeciw- uczuleniowych (leki przeciwhistaminowe). W cięższych postaciach należy stosować pre­paraty sterydowe, miejscowo – do nosowo w postaci aerozoli i krople do oczu. Stoso­wanie innych preparatów, sterydów ogólnie, winno być prowadzone pod kontrolą spe­cjalisty alergologa.

Całoroczny alergiczny nieżyt nosa – etiologia tego schorzenia jest w zasadzie w wielu przypadkach nieznana, uważa się jednak, że jedną z najważniejszych przyczyn jest alergia na roztocze.

Na prze­wlekły alergiczny nieżyt nosa choruje około 2-4% populacji, często są to osoby chorują­ce jednocześnie na astmę oskrzelową, atopowe zapalenie skóry. Choroba rozpoczyna się w dzieciństwie, wśród najczęstszych obja­wów wymienia się kichanie, czasem bardzo przykry dla chorych i otoczenia objaw, przy wodnistym katarze, kapanie z nosa. Z innych objawów to świąd, czasami zaburzenia wę­chu. Leczenie musi być prowadzone wielo­ma drogami, często przez całe życie. Grupy leków stosowane w alergicznym nieżycie nosa to leki przeciwhistaminowe, leki zwę­żające naczynia krwionośne nosa, sterydy – miejscowo i ogólnie.