Alkaptonuria jest najwcześniej opisanym wrodzonym zaburzeniem metabolicznym. Dziedziczy się autosomalnie recesywnie i występuje z częstością ok. 1 na 1000000 osób, nieco częściej u mężczyzn niż u kobiet.
Istotę tej choroby stanowi brak aktywności oksydazy homogentyzynowej w wątrobie i nerkach. Enzym ten uczestniczy w ścieżce przemian fenyloalaniny i tyrozyny, katalizując przekształcenie otrzymanego z tyrozyny kwasu homogentyzynowego w kwas maleiloacetooctowy. Na skutek defektu oksydazy homogentyzynowej dochodzi zatem w organizmie do kumulacji kwasu homogentyzynowego, dawniej zwanego alkaptonem.
Gen kodujący oksydazę kwasu homogentyzynowego zlokalizowany jest na chromosomie 3q21. W roku 1996, kilkadziesiąt lat od wprowadzenia przez odkrywcę istoty tego schorzenia, Archibalda Garroda, pojęcia „wrodzonego błędu metabolicznego”, gen ów został sklonowany.
Nadmiar kwasu homogentyzynowego jest wydzielany z moczem, w którym po pewnym czasie pod wpływem światła i powietrza spontanicznie utleniania się tworząc chinon. Chinon ma ciemną barwę, podobną do melaniny, a zatem próbka moczu ciemnieje – zjawisko to nosi nazwę alkaptonurii. Ciemnienie moczu zachodzi również pod wpływem zasad, co wykorzystuje się w diagnostyce biochemicznej tej choroby.
U około połowy osób z alkaptonurią w tkankach bogatych w kolagen, a charakteryzujących się stosunkowo powolnym metabolizmem, takich jak np. chrząstki, ścięgna i tkanka łączna dochodzi do odkładania się kwasu homogentyzynowego, polimeryzującego w niekrystaliczny pigment. W miarę upływu czasu tkanki te stopniowo czernieją, przybierając charakterystyczną barwę ochry, co nosi nazwę ochronozy (ochronosis). Barwnik odkłada się w chrząstkach małżowiny usznej, nosa, krtani, tchawicy, płatkach zastawek, we wsierdziu i błonie wewnętrznej aorty oraz w skórze, twardówce i spojówkach.
Najpoważniejszymi konsekwencjami ochronozy są uszkodzenia chrząstek stawowych (arthropatia ochronotica), które ujawniają się w trzeciej dekadzie życia. Zmiany w pierwszym rzędzie dotyczą dużych stawów: kolanowych (zajętych w 80% przypadków), łokciowych, biodrowych oraz krążków międzykręgowych. Odkładający się w nich pigment prowadzi do nie tylko do zmian zabarwienia ale także utraty sprężystości przez chrząstki; początkowo twardnieją a następnie stają się kruche i łamliwe. W miarę upływu czasu chrząstka pęka, odwarstwia się odsłaniając kość, zaś oderwane fragmenty chrzęstne luźno leżą w jamie stawowej lub zostają wbite w kość, jeszcze bardziej ją niszcząc. Kostne powierzchnie stawowe twardnieją i tworzą się wyrośla kostne. Drobne fragmenty chrząstki mogą także zostać inkorporowane w obręb błony maziowej, w której pigment się nie odkłada. Często spotykaną zmianą w przebiegu ochronozy jest też zajęcie ścięgien. Na skutek odkładania się pigmentu dochodzi do zapalenia, a następnie wapnienia i pękania. W obrębie kręgosłupa – szczególnie lędźwiowego – dochodzi do odkładania pigmentu w chrząstkach dysków międzykręgowych, co z upływem czasu prowadzi do ich pękania i deformacji. Małe stawy stóp i dłoni są oszczędzane przez zmiany chorobowe.
Z klinicznego punktu widzenia, alkaptonuria stanowi schorzenie przewlekle postępujące. W badaniu klinicznym najłatwiej dostrzec zmiany pigmentacji tkanek na twardówkach, nosie, policzkach i małżowinach usznych, na skórze pod pachami i w pachwinach. U pacjentów z objawami ochronozy poziom kwasu homogentyzynowego w osoczu przekracza 300 μmol/l. Artropatia rozwija się powoli, ale wiąże się z silnymi i dokuczliwymi bólami stawów, a z biegiem czasu ograniczeniami ich ruchomości i sztywnością. Do bóli i usztywnienia dochodzi także w obrębie kręgosłupa lędźwiowego; w obrazie radiologicznym uwidacznia się zwyrodnienie i wapnienie dysków międzykręgowych oraz zwężenie przestrzeni międzykręgowych.
Zmiany w obrębie stawów mogą być tak poważne jak w przypadku ciężkich przypadków osteoarthritis, jakkolwiek schorzenie zwykle nie wpływa na skrócenie życia. Alkatponuria jest chorobą nieuleczalną.
Skomentuj jako pierwszy!