Anoreksja (anorexia nervosa), jadłowstręt psychiczny; choroba o podłożu psychicznym, objawia się silną obawą przed utyciem prowadzącą do unikania jedzenia. Osoby chore postrzegają siebie jako dużo grubsze i brzydsze niż są w rzeczywistości, nierzadko czują wstręt do swojego ciała i mają zaniżone poczucie własnej wartości, nierzadko czują się syte, zanim zaczną jeść.
Objawy anoreksji
Jednym z kryteriów rozpoznawczych anoreksji jest spadek należnej masy ciała o ponad 15%. Główne objawy anoreksji to: brak apetytu i wręcz niepohamowany wstręt do jedzenia, skrajnie szczupłe ciało, skóra jest sucha, tkanka tłuszczowa prawie całkiem zanika; ogólne osłabienie; odwodnienie; u kobiet często następuje zatrzymanie miesiączki; zwiększona drażliwość, izolacja. Chorzy na anoreksję stosują różne metody prowadząc do obniżenia masy ciała np.: radykalnie ograniczają ilość spożywanego pokarmu; okresowe głodówki; stosują środki przeczyszczające i moczopędne; prowokują wymioty po posiłku; intensywnie ćwiczą. Zdarza się, że po kilkumiesięcznych praktykach odchudzających dochodzi do 40% utraty wagi, a w skrajnych przypadkach nawet do 60% należnej masy ciała. Anoreksja prowadzi do poważnych zakłóceń biochemicznych oraz zaburzeń czynności wielu narządów i układów; współczynnik umieralności wynosi 4-22%. Najczęstszymi przyczynami śmierci są somatyczne zaburzenia układu sercowo-naczyniowego, infekcje oraz samobójstwa. Powikłania somatyczne ustępują w trakcie leczenia lub po osiągnięciu prawidłowej masy ciała.
Przyczyny anoreksji
Terminu anoreksja jako pierwszy użył angielski lekarz sir Wiliam Gall w roku 1873. W przeciwieństwie do bulimii choroba ta jest znana i opisywana od wielu lat. Częstość występowania anoreksji nie jest bardzo duża i wynosi od 0,5 do 3%o, jednakże 3-20 % zachorowań kończy się śmiercią, a ponad 10%,w tych przypadkach, to samobójstwa. Chorują głównie dziewczęta w końcowym okresie pokwitania (14-17 lat) o dość typowych cechach osobowości. Są one wrażliwe i przesadnie ambitne, inteligentne, egocentryczne, uparte, niezadowolone ze swoich osiągnięć, tyranizujące otoczenie, rywalizujące często z matką o względy ojca oraz skrępowane tłumionym lękiem.
Jadłowstręt psychiczny zdarza się również niekiedy u chłopców. Stosunek płci męskiej do płci żeńskiej waha się w granicach od 1:10 do 1:25. Przyczyną tej choroby jest: po pierwsze uruchomienie swoistych mechanizmów obronnych, mających na celu wywołanie swą chorobą pożądanego zainteresowania, przywiązania i sympatii rodziny, a po drugie zaspokojenie własnego poczucia winy przez to, że samemu poddaje się karze, odmawia sobie ulubionych potraw oraz przez to, że wywołuje się wściekłość różnych osób a zatem ściąga się na siebie kary także w inny sposób. Większość cierpiących na anoreksję ogranicza ilość spożywanych pokarmów, eliminując zwłaszcza potrawy bogate w tłuszcze i węglowodany. Często przechodzą oni na wegetarianizm.
Bardzo duży wpływ na kształtowanie psychiki młodej kobiety wywiera otoczenie i media promujące szczupłą sylwetkę ciała jako symbol szczęścia i sukcesów w życiu. Dążenie, poprzez rygorystyczne diety, do osiągnięcia tego ideału jest bardzo powszechne i może doprowadzić do wieloletniej choroby. Wśród dorastających dziewcząt (14-18 lat) w krajach wysoko rozwiniętych jedną na dwieście dotyka anoreksja. Młode kobiety chorujące na jadłowstręt psychiczny mają tendencje do patrzenia na poszczególne fragmenty swojej sylwetki, a nie na ciało jako całość. Widzą swój brzuch jako wypięty, podczas gdy chciałyby, aby był płaski. Postrzegają uda jako powiększone, grube i ciężkie, a wolałyby mieć smukłe i szczupłe nogi. Taki sposób analizy własnego ciała powoduje, że nawet jeśli mają one wagę ciała odpowiednią dla wieku, to i tak sądzą, że poszczególne części ich ciała (np. uda) są za grube. Pomimo, iż w trakcie choroby dochodzi do wyniszczenia organizmu, kobiety te nadal postrzegają swoje części ciała jako grube i masywne. Wiedząc, że są bardzo szczupłe nadal czują się grube. W innych sytuacjach początek choroby może być związany z wydarzeniem, które stanowi bardzo duże obciążenie psychiczne dla danej osoby. Takimi sytuacjami są np.: zerwanie z chłopcem, ważny egzamin, pierwszy stosunek płciowy, małżeństwo, niechciana ciąża, rozwód czy presja otoczenia.
Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne ustaliło kryteria rozpoznania anoreksji. Chorobę tę można rozpoznać, gdy kobieta: przeżywa silny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością nawet, jeśli ma niedowagę; nie chce utrzymać własnej wagi w granicach normy dla swojego wieku i wzrostu i nie jest to spowodowane żadnym schorzeniem fizycznym lub psychicznym; jej BMI (indeks wagi ciała) jest równy lub mniejszy od 17,5, podczas gdy normą jest BMI między 18,5 a 24,9; nieprawidłowo ocenia wagę swojego ciała, wymiary i sylwetkę; lekceważy skutki stałego spadku wagi; występuje u niej wtórny brak miesiączki (amenorrhoea) po okresie pokwitania przez co najmniej trzy następujące po sobie miesiące.
Rodzaje anoreksji
Wyróżnia się dwa typy anoreksji:
- Osoby cierpiące na anoreksję pierwszego typu ograniczają przyjmowanie pokarmów do bardzo niewielkich ilości, stosując rygorystyczne diety, głodówki lub wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, albo wszystkie te metody łącznie. Sporadycznie przejadają się i zażywają środki przeczyszczające. Ich waga przed zachorowaniem mieści się w granicach normy. Chudną stosując rygorystyczne diety i unikają sytuacji, w których musiałyby jeść. W związku z tym nie bywają w towarzystwie, często zamykają się w domu stosując wykręty typu: nie jestem w tej chwili głodna, zjem później, jest mi niedobrze, zdecydowałam się zostać wegetarianką, jestem uczulona na… Niekiedy wykazują znaczną chęć rywalizacji i często obsesyjnie skupiają się na pracy, co umożliwia im odmowę zaproszeń na spotkania towarzyskie, podczas których istnieje możliwość jedzenia.
- Anorektyczki drugiego typu ograniczają ilości przyjmowanego pokarmu, regularnie mają okresy przejadania się i/lub okresy stosowania niewłaściwych sposobów redukcji wagi, takich jak: prowokowanie wymiotów, nadużywanie leków przeczyszczających i moczopędnych. W zachowaniu tym przypominają chore na bulimię. Osoby te przed zachorowaniem częściej wykazują nadwagę. Zazwyczaj zaprzeczają, aby w jakikolwiek sposób koncentrowały się na swojej wadze. Sprawiają wrażenie osób spożywających normalne ilości pokarmu. W trakcie posiłków często opuszczają grupę, aby prowokować wymioty lub zastosować środki przeczyszczające. Z powodu takiego postępowania okresy znacznej utraty wagi ciała u tych osób, prowadzące do wyniszczenia, są przeplatane okresami przybierania na wadze. Są towarzyskie i nie mają obsesyjnego podejścia do problemów żywieniowych.
Postępowanie anorektyczek zmierzające do osiągnięcia spadku wagi ciała, takie jak: głodówka, prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających i wlewek, stosowanie środków moczopędnych i zbyt intensywne ćwiczenia fizyczne mogą spowodować w organizmie zaburzenia biochemiczne, psychiczne i fizyczne. Większość zmian psychicznych i fizycznych jest zależna od zmian biochemicznych, polegających przede wszystkim, na odwodnieniu organizmu i zaburzeniach elektrolitowych we krwi.
Przebieg anoreksji
W przebiegu anoreksji dochodzi do obniżonego wydzielania hormonów regulujących cykl miesiączkowy, czego konsekwencją jest wtórny brak miesiączek u młodych kobiet, powodujący bezpłodność. W przebiegu tej choroby występują także inne zaburzenia hormonalne: np. obniżenie poziomu hormonów tarczycy (hipotyreoza), prowadzące do zwolnienia czynności serca(bradykardia) i wysychania skóry. Kiedy waga ciała kobiety powraca normy i utrzymuje się w prawidłowych granicach, poziomy wszystkich hormonów normalizują się. Niedożywienie w przebiegu jadłowstrętu psychicznego jest też przyczyną zmian psychicznych (przez odwodnienie tkanki mózgowej). Objawiają się one jako: drażliwość, dezorientacja, depresja, nadmierna aktywność powodująca
bezsenność, zachowania obsesyjno-kompulsywne, zwłaszcza w odniesieniu do jedzenia.
Dziwnym zaburzeniem psychicznym, którego przyczyna nie jest znana, jest występująca u pacjentów z anoreksją (także bulimią) tendencja do kradzieży drobnych przedmiotów. Pojawiające się zaburzenia fizyczne są konsekwencją opisanych zmian biochemicznych i hormonalnych oraz utraty tkanki tłuszczowej. Należą do nich: wyniszczenie, bradykardia, spadek ciśnienia krwi, wywołujące zawroty głowy i omdlenia. Występują także objawy ze strony przewodu pokarmowego takie jak: wzdęcia brzucha i zaparcia. Po przejedzeniu stwierdza się obrzęki dłoni i stóp. W wyniku obniżonego poziomu hormonów tarczycy dochodzi do wysuszenia i łuszczenia się skóry.
Anorektyczkom często towarzyszy uczucie zimna, powstające na skutek znacznej utraty ilości tłuszczu w tkance podskórnej, która traci swoje właściwości izolacyjne i ochronne. Problemy z uzębieniem, na skutek drażnienia szkliwa kwaśną treścią żołądkową, pojawiają się u osób prowokujących wymioty. Występuje również nieznaczna niedokrwistość. Największym problemem natury fizycznej u dziewcząt i kobiet cierpiących na anoreksję jest fakt, iż nie występuje u nich pierwsza miesiączka lub przestają miesiączkować. Jest to zasadniczy objaw przy diagnozowaniu tej choroby. Jeśli brak miesiączki trwa dłużej niż sześć miesięcy kobieta powinna poddać się leczeniu, gdyż pozbawienie organizmu estrogenów, na okres dłuższy niż kilka miesięcy, prowadzi do zmniejszenia gęstości tkanki kostnej, zwiększając ryzyko łamliwości kości i zachorowania na osteoporozę. Większość anorektyczek uzyskuje powrót miesiączki po przyroście i ustabilizowaniu na odpowiednim poziomie wagi ciała, choć niekiedy trwa to wiele miesięcy. Tylko jedna czwarta z nich po wyzdrowieniu ma regularne owulacje.
U kobiet w ciąży, cierpiących na anoreksję, istnieje większe niebezpieczeństwo powikłań w czasie ciąży i urodzenia dziecka z niedowagą. Nawet wyleczone z jadło wstrętu psychicznego matki często nadmiernie koncentrują się na sylwetce i wadze swojego dziecka, co z kolei może wpływać na sposób jego zachowania w przyszłości.
Przypadki jadłowstrętu psychicznego występują piętnaście razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, co nie oznacza, iż nie zdarzają się u dorastających młodych chłopców. Choroba rozpoczyna się u nich w ten sam sposób jak u dziewcząt. Charakterystyczne objawy kliniczne są identyczne jak w przypadku kobiet. Większość chłopców chorujących na anoreksję odczuwa przymus uprawiania ćwiczeń fizycznych i wiele godzin dziennie spędza na siłowni lub na innym rodzaju aktywności fizycznej. Mają taką samą obsesję na punkcie jedzenia jak kobiety, ale rzadziej wykazują zainteresowanie gotowaniem i książkami kucharskimi. Mogą mieć też napady żarłoczności (drugi typ anoreksji). Nie wiadomo, dlaczego młodzi mężczyźni tak bardzo pragną być szczupli, gdyż dorastający chłopcy zazwyczaj podziwiają sylwetki muskularne.
Leczenie anoreksji
Każdy z pacjentów cierpiący na jadłowstręt psychiczny to indywidualny przypadek. Osoby te mają specyficzne problemy i potrzeby i znajdują się w różnych stadiach choroby. Gdy rozpoczynają leczenie potrzebują terapii prowadzonej przez osobę, do której zawsze mogą się zwrócić, która okaże im współczucie, zrozumienie i zindywidualizowane podejście. Zróżnicowane potrzeby anorektyków wymagają wielu specjalistów. W skład właściwego zespołu terapeutycznego wchodzą: psychiatra lub psycholog kliniczny, specjalista do spraw żywieniowych, lekarz rodzinny i przeszkolony personel pielęgniarski. Opinia, wyrażana często przez otoczenie chorego na anoreksję, mówiąca, że: wszystko, co musi zrobić, aby poczuć się lepiej to zjeść, jest niesłuszna. Nakłanianie do jedzenia ma odwrotny skutek, z uwagi na strach chorych osób przed utratą kontroli nad przyjmowanymi pokarmami. System leczenia anoreksji jest podobny jak w przypadku leczenia bulimii. Leczenie rozpoczyna się metodą ambulatoryjną.
Istnieje również możliwość leczenia wielospecjalistycznego w trybie pobytu dziennego w obrębie specjalistycznych oddziałów terapii zaburzeń odżywiania. Pacjent cierpiący na jadłowstręt psychiczny wymaga leczenia szpitalnego w następujących sytuacjach: gdy ma bardzo niską wagę ciała i zaburzenia fizjologiczne zagrażające jego życiu, poważne zaburzenia pracy serca i stężenia elektrolitów w surowicy krwi, gdy istnieje konieczność odizolowania go od problemów rodzinnych oraz gdy istnieje ryzyko samobójstwa. Hospitalizacja jest konieczna również w przypadku braku postępu w leczeniu ambulatoryjnym lub z uwagi na niemożność leczenia w miejscu zamieszkania pacjenta.
Podstawowym celem leczenia anoreksji jest pomoc w osiągnięciu wagi ciała mieszczącej się w granicach normy wiekowej. Aby to osiągnąć niezbędna jest edukacja na temat żywienia i właściwych zachowań dotyczących odżywiania się, pomoc w odzyskaniu poczucia kontroli nad własnymi zachowaniami związanymi z odżywianiem się, wpojenie normalnych nawyków związanych z jedzeniem i wyeliminowanie niebezpiecznych metod redukcji wagi ciała, a także wyjaśnienie przyczyn fizycznych objawów anoreksji. Niekiedy bywa też konieczne rozwiązanie problemów pacjenta związanych ze schorzeniem (np. dotyczących relacji z rodziną). W pierwszym roku po leczeniu 20-30% pacjentek z jadłowstrętem psychicznym, które wydawały się wyleczone, ponownie traci na wadze i powraca do poprzednich zachowań. Możliwość łatwego i szybkiego kontaktu z terapeutą zapobiega niekiedy nawrotowi choroby. Wyleczona pacjentka musi w przyszłości unikać jakiegokolwiek spadku wagi. Powinna także unikać sytuacji, które skupiałyby jej myśli na jedzeniu, wyglądzie lub wadze ciała. Z tego powodu są przeciwwskazane dla niej zawody związane z jedzeniem. Jej rozkład zajęć powinien być stabilny, a w pierwszych miesiącach po wyleczeniu winna unikać długich wakacji i podróży.
Całkowite pozbycie się objawów choroby uzyskuje 40-50% anorektyków. 30-40 % wyzdrowieje na tyle, aby prowadzić normalne życie, chociaż niektóre objawy zaburzeń odżywiania nadal się utrzymują. Pozostałe 15-25% chorujących na jadłowstręt psychiczny nadal cierpi na tę chorobę, wymagając leczenia, co pewien czas, przez wiele lat. Z powodu zaburzeń odżywiania umiera mniej niż 3% chorych(połowa z nich z powodu przedawkowania narkotyków). Coraz większa świadomość społeczna, dotycząca anoreksji, powoduje, że ofiary tej choroby zgłaszają się po pomoc dość wcześnie, co poprawia ich rokowania.
Skomentuj jako pierwszy!