Anoreksja

Anoreksja (anorexia nervosa), jadłowstręt psychiczny; choroba o podłożu psychicznym, obja­wia się silną obawą przed utyciem prowadzącą do unikania jedzenia. Osoby chore postrzegają siebie jako dużo grubsze i brzydsze niż są w rzeczywistości, nierzadko czują wstręt do swoje­go ciała i mają zaniżone poczucie własnej wartości, nierzadko czują się syte, zanim zaczną jeść.

Objawy anoreksji

Jednym z kryteriów rozpoznawczych anoreksji jest spadek należnej masy ciała o ponad 15%. Główne objawy anoreksji to: brak apetytu i wręcz niepohamowany wstręt do jedzenia, skraj­nie szczupłe ciało, skóra jest sucha, tkanka tłuszczowa prawie całkiem zanika; ogólne osłabie­nie; odwodnienie; u kobiet często następuje zatrzymanie miesiączki; zwiększona drażliwość, izolacja. Chorzy na anoreksję stosują różne metody prowadząc do obniżenia masy ciała np.: radykalnie ograniczają ilość spożywanego pokarmu; okresowe głodówki; stosują środki prze­czyszczające i moczopędne; prowokują wymioty po posiłku; intensywnie ćwiczą. Zdarza się, że po kilkumiesięcznych praktykach odchudzających dochodzi do 40% utraty wagi, a w skrajnych przypadkach nawet do 60% należnej masy ciała. Anoreksja prowadzi do poważnych zakłó­ceń biochemicznych oraz zaburzeń czynności wielu narządów i układów; współczynnik umie­ralności wynosi 4-22%. Najczęstszymi przyczynami śmierci są somatyczne zaburzenia układu sercowo-naczyniowego, infekcje oraz samobójstwa. Powikłania somatyczne ustępują w trakcie leczenia lub po osiągnięciu prawidłowej masy ciała.

Przyczyny anoreksji

Terminu anoreksja jako pierwszy użył angielski lekarz sir Wiliam Gall w roku 1873. W prze­ciwieństwie do bulimii choroba ta jest znana i opisywana od wielu lat. Częstość występo­wania anoreksji nie jest bardzo duża i wynosi od 0,5 do 3%o, jednakże 3-20 % zachorowań kończy się śmiercią, a ponad 10%,w tych przy­padkach, to samobójstwa. Chorują głównie dziewczęta w końcowym okresie pokwitania (14-17 lat) o dość typowych cechach osobo­wości. Są one wrażliwe i przesadnie ambitne, inteligentne, egocentryczne, uparte, niezado­wolone ze swoich osiągnięć, tyranizujące oto­czenie, rywalizujące często z matką o względy ojca oraz skrępowane tłumionym lękiem.

Ja­dłowstręt psychiczny zdarza się również nie­kiedy u chłopców. Stosunek płci męskiej do płci żeńskiej waha się w granicach od 1:10 do 1:25. Przyczyną tej choroby jest: po pierw­sze uruchomienie swoistych mechanizmów obronnych, mających na celu wywołanie swą chorobą pożądanego zainteresowania, przy­wiązania i sympatii rodziny, a po drugie za­spokojenie własnego poczucia winy przez to, że samemu poddaje się karze, odmawia so­bie ulubionych potraw oraz przez to, że wy­wołuje się wściekłość różnych osób a zatem ściąga się na siebie kary także w inny sposób. Większość cierpiących na anoreksję ograni­cza ilość spożywanych pokarmów, eliminując zwłaszcza potrawy bogate w tłuszcze i węglo­wodany. Często przechodzą oni na wegetarianizm.

Bardzo duży wpływ na kształtowanie psychiki młodej kobiety wywiera otoczenie i media promujące szczupłą sylwetkę ciała jako symbol szczęścia i sukcesów w życiu. Dążenie, poprzez rygorystyczne diety, do osiągnię­cia tego ideału jest bardzo powszechne i może doprowadzić do wieloletniej choroby. Wśród dorastających dziewcząt (14-18 lat) w krajach wysoko rozwiniętych jedną na dwieście dotyka anoreksja. Młode kobiety chorujące na jadło­wstręt psychiczny mają tendencje do patrze­nia na poszczególne fragmenty swojej sylwetki, a nie na ciało jako całość. Widzą swój brzuch jako wypięty, podczas gdy chciałyby, aby był płaski. Postrzegają uda jako powiększone, gru­be i ciężkie, a wolałyby mieć smukłe i szczu­płe nogi. Taki sposób analizy własnego ciała powoduje, że nawet jeśli mają one wagę ciała odpowiednią dla wieku, to i tak sądzą, że po­szczególne części ich ciała (np. uda) są za gru­be. Pomimo, iż w trakcie choroby dochodzi do wyniszczenia organizmu, kobiety te nadal postrzegają swoje części ciała jako grube i ma­sywne. Wiedząc, że są bardzo szczupłe nadal czują się grube. W innych sytuacjach począ­tek choroby może być związany z wydarzeniem, które stanowi bardzo duże obciążenie psychiczne dla danej osoby. Takimi sytuacjami są np.: zerwanie z chłopcem, ważny egzamin, pierwszy stosunek płciowy, małżeństwo, nie­chciana ciąża, rozwód czy presja otoczenia.

Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne ustaliło kryteria rozpoznania anoreksji. Choro­bę tę można rozpoznać, gdy kobieta: przeży­wa silny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością nawet, jeśli ma niedowagę; nie chce utrzymać własnej wagi w granicach normy dla swojego wieku i wzrostu i nie jest to spowo­dowane żadnym schorzeniem fizycznym lub psychicznym; jej BMI (indeks wagi ciała) jest równy lub mniejszy od 17,5, podczas gdy nor­mą jest BMI między 18,5 a 24,9; nieprawidłowo ocenia wagę swojego ciała, wymiary i sylwetkę; lekceważy skutki stałego spadku wagi; występuje u niej wtórny brak miesiączki (amenorrhoea) po okresie pokwitania przez co najmniej trzy następujące po sobie miesiące.

Rodzaje anoreksji

Wyróżnia się dwa typy anoreksji:

• Osoby cier­piące na anoreksję pierwszego typu ograni­czają przyjmowanie pokarmów do bardzo niewielkich ilości, stosując rygorystyczne die­ty, głodówki lub wyczerpujące ćwiczenia fi­zyczne, albo wszystkie te metody łącznie. Sporadycznie przejadają się i zażywają środki przeczyszczające. Ich waga przed zachorowa­niem mieści się w granicach normy. Chudną stosując rygorystyczne diety i unikają sytuacji, w których musiałyby jeść. W związku z tym nie bywają w towarzystwie, często zamykają się w domu stosując wykręty typu: nie jestem w tej chwili głodna, zjem później, jest mi nie­dobrze, zdecydowałam się zostać wegetarian­ką, jestem uczulona na… Niekiedy wykazują znaczną chęć rywalizacji i często obsesyjnie skupiają się na pracy, co umożliwia im od­mowę zaproszeń na spotkania towarzyskie, podczas których istnieje możliwość jedzenia.

• Anorektyczki drugiego typu ograniczają ilo­ści przyjmowanego pokarmu, regularnie mają okresy przejadania się i/lub okresy stosowa­nia niewłaściwych sposobów redukcji wagi, takich jak: prowokowanie wymiotów, nad­używanie leków przeczyszczających i moczo­pędnych. W zachowaniu tym przypominają chore na bulimię. Osoby te przed zachorowa­niem częściej wykazują nadwagę. Zazwyczaj zaprzeczają, aby w jakikolwiek sposób kon­centrowały się na swojej wadze. Sprawiają wrażenie osób spożywających normalne ilości pokarmu. W trakcie posiłków często opusz­czają grupę, aby prowokować wymioty lub za­stosować środki przeczyszczające. Z powodu takiego postępowania okresy znacznej utraty wagi ciała u tych osób, prowadzące do wynisz­czenia, są przeplatane okresami przybierania na wadze. Są towarzyskie i nie mają obsesyj­nego podejścia do problemów żywieniowych.

Postępowanie anorektyczek zmierzające do osiągnięcia spadku wagi ciała, takie jak: gło­dówka, prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających i wlewek, stosowanie środków moczopędnych i zbyt intensywne ćwiczenia fizyczne mogą spowodo­wać w organizmie zaburzenia biochemiczne, psychiczne i fizyczne. Większość zmian psy­chicznych i fizycznych jest zależna od zmian biochemicznych, polegających przede wszystkim, na odwodnieniu organizmu i zaburze­niach elektrolitowych we krwi.

Przebieg anoreksji

W przebiegu anoreksji dochodzi do obniżo­nego wydzielania hormonów regulujących cykl miesiączkowy, czego konsekwencją jest wtórny brak miesiączek u młodych kobiet, powodujący bezpłodność. W przebiegu tej choroby występują także inne zaburzenia hormonalne: np. obniżenie poziomu hormonów tarczycy (hipotyreoza), prowadzące do zwolnienia czynności serca(bradykardia) i wysychania skóry. Kiedy waga ciała kobiety po­wraca normy i utrzymuje się w prawidłowych granicach, poziomy wszystkich hormonów normalizują się. Niedożywienie w przebiegu jadłowstrętu psychicznego jest też przyczy­ną zmian psychicznych (przez odwodnienie tkanki mózgowej). Objawiają się one jako: drażliwość, dezorientacja, depresja, nadmierna aktywność powodująca
bezsenność, za­chowania obsesyjno-kompulsywne, zwłaszcza w odniesieniu do jedzenia.

Dziwnym zaburze­niem psychicznym, którego przyczyna nie jest znana, jest występująca u pacjentów z ano­reksją (także bulimią) tendencja do kradzieży drobnych przedmiotów. Pojawiające się za­burzenia fizyczne są konsekwencją opisanych zmian biochemicznych i hormonalnych oraz utraty tkanki tłuszczowej. Należą do nich: wyniszczenie, bradykardia, spadek ciśnienia krwi, wywołujące zawroty głowy i omdlenia. Występują także objawy ze strony przewodu pokarmowego takie jak: wzdęcia brzucha i zaparcia. Po przejedzeniu stwierdza się obrzęki dłoni i stóp. W wyniku obniżonego poziomu hormonów tarczycy dochodzi do wysuszenia i łuszczenia się skóry.

Anorektyczkom czę­sto towarzyszy uczucie zimna, powstające na skutek znacznej utraty ilości tłuszczu w tkance podskórnej, która traci swoje właściwości izo­lacyjne i ochronne. Problemy z uzębieniem, na skutek drażnienia szkliwa kwaśną treścią żołądkową, pojawiają się u osób prowokują­cych wymioty. Występuje również nieznacz­na niedokrwistość. Największym problemem natury fizycznej u dziewcząt i kobiet cierpią­cych na anoreksję jest fakt, iż nie występuje u nich pierwsza miesiączka lub przestają miesiączkować. Jest to zasadniczy objaw przy dia­gnozowaniu tej choroby. Jeśli brak miesiączki trwa dłużej niż sześć miesięcy kobieta powin­na poddać się leczeniu, gdyż pozbawienie organizmu estrogenów, na okres dłuższy niż kilka miesięcy, prowadzi do zmniejszenia gę­stości tkanki kostnej, zwiększając ryzyko łam­liwości kości i zachorowania na osteoporozę. Większość anorektyczek uzyskuje powrót miesiączki po przyroście i ustabilizowaniu na odpowiednim poziomie wagi ciała, choć niekiedy trwa to wiele miesięcy. Tylko jedna czwarta z nich po wyzdrowieniu ma regular­ne owulacje.

U kobiet w ciąży, cierpiących na anoreksję, istnieje większe niebezpieczeństwo powikłań w czasie ciąży i urodzenia dziecka z niedowagą. Nawet wyleczone z jadło wstrę­tu psychicznego matki często nadmiernie koncentrują się na sylwetce i wadze swojego dziecka, co z kolei może wpływać na sposób jego zachowania w przyszłości.

Przypadki jadłowstrętu psychicznego występują piętnaście razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, co nie oznacza, iż nie zdarzają się u dorastających młodych chłopców. Choroba rozpoczyna się u nich w ten sam sposób jak u dziewcząt. Charakterystyczne objawy kliniczne są iden­tyczne jak w przypadku kobiet. Większość chłopców chorujących na anoreksję odczu­wa przymus uprawiania ćwiczeń fizycznych i wiele godzin dziennie spędza na siłowni lub na innym rodzaju aktywności fizycznej. Mają taką samą obsesję na punkcie jedzenia jak ko­biety, ale rzadziej wykazują zainteresowanie gotowaniem i książkami kucharskimi. Mogą mieć też napady żarłoczności (drugi typ ano­reksji). Nie wiadomo, dlaczego młodzi męż­czyźni tak bardzo pragną być szczupli, gdyż dorastający chłopcy zazwyczaj podziwiają syl­wetki muskularne.

Leczenie anoreksji

Każdy z pacjentów cierpiący na jadłowstręt psychiczny to indywidualny przypadek. Oso­by te mają specyficzne problemy i potrzeby i znajdują się w różnych stadiach choroby. Gdy rozpoczynają leczenie potrzebują terapii prowadzonej przez osobę, do której zawsze mogą się zwrócić, która okaże im współczu­cie, zrozumienie i zindywidualizowane po­dejście. Zróżnicowane potrzeby anorektyków wymagają wielu specjalistów. W skład wła­ściwego zespołu terapeutycznego wchodzą: psychiatra lub psycholog kliniczny, specjali­sta do spraw żywieniowych, lekarz rodzinny i przeszkolony personel pielęgniarski. Opi­nia, wyrażana często przez otoczenie chore­go na anoreksję, mówiąca, że: wszystko, co musi zrobić, aby poczuć się lepiej to zjeść, jest niesłuszna. Nakłanianie do jedzenia ma odwrotny skutek, z uwagi na strach chorych osób przed utratą kontroli nad przyjmowa­nymi pokarmami. System leczenia anoreksji jest podobny jak w przypadku leczenia buli­mii. Leczenie rozpoczyna się metodą ambu­latoryjną.

Istnieje również możliwość leczenia wielospecjalistycznego w trybie pobytu dzien­nego w obrębie specjalistycznych oddziałów terapii zaburzeń odżywiania. Pacjent cierpią­cy na jadłowstręt psychiczny wymaga leczenia szpitalnego w następujących sytuacjach: gdy ma bardzo niską wagę ciała i zaburzenia fi­zjologiczne zagrażające jego życiu, poważne zaburzenia pracy serca i stężenia elektrolitów w surowicy krwi, gdy istnieje konieczność od­izolowania go od problemów rodzinnych oraz gdy istnieje ryzyko samobójstwa. Hospitaliza­cja jest konieczna również w przypadku bra­ku postępu w leczeniu ambulatoryjnym lub z uwagi na niemożność leczenia w miejscu zamieszkania pacjenta.

Podstawowym celem leczenia anoreksji jest pomoc w osiągnięciu wagi ciała mieszczącej się w granicach nor­my wiekowej. Aby to osiągnąć niezbędna jest edukacja na temat żywienia i właściwych za­chowań dotyczących odżywiania się, pomoc w odzyskaniu poczucia kontroli nad własny­mi zachowaniami związanymi z odżywianiem się, wpojenie normalnych nawyków związa­nych z jedzeniem i wyeliminowanie niebez­piecznych metod redukcji wagi ciała, a także wyjaśnienie przyczyn fizycznych objawów anoreksji. Niekiedy bywa też konieczne roz­wiązanie problemów pacjenta związanych ze schorzeniem (np. dotyczących relacji z rodzi­ną). W pierwszym roku po leczeniu 20-30% pacjentek z jadłowstrętem psychicznym, które wydawały się wyleczone, ponownie traci na wadze i powraca do poprzednich zachowań. Możliwość łatwego i szybkiego kontaktu z te­rapeutą zapobiega niekiedy nawrotowi choro­by. Wyleczona pacjentka musi w przyszłości unikać jakiegokolwiek spadku wagi. Powin­na także unikać sytuacji, które skupiałyby jej myśli na jedzeniu, wyglądzie lub wadze cia­ła. Z tego powodu są przeciwwskazane dla niej zawody związane z jedzeniem. Jej roz­kład zajęć powinien być stabilny, a w pierw­szych miesiącach po wyleczeniu winna unikać długich wakacji i podróży.

Całkowite pozbycie się objawów choroby uzyskuje 40-50% anorektyków. 30-40 % wyzdrowieje na tyle, aby prowadzić normalne życie, chociaż niektóre objawy zaburzeń odżywiania nadal się utrzy­mują. Pozostałe 15-25% chorujących na jadło­wstręt psychiczny nadal cierpi na tę chorobę, wymagając leczenia, co pewien czas, przez wiele lat. Z powodu zaburzeń odżywiania umiera mniej niż 3% chorych(połowa z nich z powodu przedawkowania narkotyków). Co­raz większa świadomość społeczna, dotyczą­ca anoreksji, powoduje, że ofiary tej choroby zgłaszają się po pomoc dość wcześnie, co po­prawia ich rokowania.