Biegunka

Biegunka jest to nieprawidłowo szybki pasaż treści w jelicie grubym, któremu towarzyszyć mogą skurcze brzucha, prowadzący do wydalania luźnego stolca.

Biegunka (łac. diarrhoea) jest objawem wielu chorób przewodu pokarmowego, ponadto może występować w przebiegu zaburzeń hormonalnych, metabolicznych, nerwowych i psychicznych. Jako biegunkę określa się oddawania obfitych stolców o płynnej, półpłynnej lub papkowatej konsystencji. Schorzenie to łączy się zwiększoną utratą wody i elektrolitów drogą przewodu pokarmowego.

Biegunka pojawia się m.in. w przebiegu czerwonki, w przypadku zjedzenia nie­przetworzonych lub niedojrzałych produktów spożyw­czych, wypicia dużej ilości napojów alkoholowych, za­trucia arszenikiem lub dwuchlorkiem rtęci czy spożycia leków obniżających ciśnienie tętnicze. Stanowi także jeden z objawów nerwicy. Biegunkę mogą wywołać ponadto nadczynność tarczycy, niedobór hormonów przytarczyc i mocznica.

Choroby zakaźne przewodu pokarmowego to jedne z najczęstszych schorzeń infekcyjnych na świecie. W krajach rozwijających się zajmują pierwsze miejsce pod względem zapadalności   i są podstawową przyczyną śmiertelności wśród dzieci. Szacuje się, że roczna liczba zakażeń przewodu pokarmowego przekracza kilka miliardów na świecie, a śmiertelność sięga 5-10 milionów. W Polsce w 2002 r. odnotowano …. schorzeń biegunkowych. Zachorowania na biegunki zakaźne wśród dzieci poniżej 5 roku życia wahają się od 2-3 zachorowań w ciągu roku w krajach rozwinię­tych, do 10-18 w krajach rozwijających się. W Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej ostre choro­by biegunkowe są główną przyczyną zachoro­wań i zgonów w tej grupie wiekowej. Biegunki są drugą, co do częstości przyczyną zgonów na świecie we wszystkich grupach wiekowych i wiodącą dla dzieci.

Mechanizmy powstania biegunki

Wśród mechanizmów prowadzących do po­wstania biegunki należy wymienić:

  • wzmo­żoną sekrecję jelitową zachodzącą pod wpływem: toksyn bakteryjnych (np. Vibrio cholerae, Escherichia coli), zwiększonego stężenia kwasów żółciowych (zaburzenie wchłaniania kwasów żółciowych po zabiegach operacyj­nych – resekcji – na jelicie grubym), niektórych hormonów wydzielanych przez nowotwory przewodu pokarmowego (np. serotonina wy­dzielana przez rakowiak), substancji osmotycznie czynnych (solne środki przeczyszczające takie jak sól gorzka, nie wchłaniające się cukry laktoza), ponadto
  • upośledzenie wchłania­nia wody i elektrolitów w stanach, w których dochodzi do zaników kosmków jelitowych (zespoły złego wchłaniania, wrzodziejące zapa­lenie jelita grubego) lub
  • zaburzenie motoryki jelit powodujące przyspieszenie przesuwania się treści pokarmowej (np. biegunka emo­cjonalna, zespół jelita drażliwego).

Mówiąc o zakażeniach przewodu pokarmowego należy mieć na myśli zapalenie błony śluzowej jelita grubego i dystalnego odcinka jelita cienkiego, które może mieć charakter:

  • ostry; należą tu zakażenia wywołane przez takie swoiste patogeny jak Campylobacter, Salmonella, Shigella czy Amoeba, zespół ostrej martwicy jelit i rzekomobłoniaste zapalenie jelit będące następstwem wcześniejszej antybiotykoterapii; Za­licza się: biegunki zakaźne, biegunki wywołane spożyciem toksycznych substancji, wywoła­ne stosowaniem niektórych leków (cytostatyki, leki przeczyszczające, antybiotyki), alergicz­ne i psychogenne, do drugich biegunki towa­rzyszące zespołom złego wchłaniania, stanom po resekcji fragmentów jelita czy innym prze­wlekłym schorzeniom (zespół jelita drażliwego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, nad­czynność tarczycy, niedoczynność nadnerczy). Ostro przebiegające choroby przewodu po­karmowego wywołane czynnikami zakaźnymi (wirusy, bakterie, pierwotniaki) o nasileniu od lekkiego do zagrażającego życiu zajmują dru­gie, po ostrych infekcjach górnego odcinka układu oddechowego, miejsce wśród najbar­dziej powszechnych schorzeń na świecie.
  • przewlekły, charakteryzujący się długotrwałą biegunką z towarzyszącymi  niekiedy bólami brzucha, prowadzący do utraty wagi ciała i zespołu złego wchłaniania, wywołany przez grzyby, bakterie, mykobakterie i niektóre inwazyjne pasożyty takie jak Coccidioides.

Zwykle jednak zakażenia przewodu pokarmowego rozumiane są w szerszym kontekście. Niesłusznie utożsamia się je z szeroko pojętymi chorobami biegunkowymi, które są nie tylko konsekwencją zakażeń, ale mogą być również wynikiem zatruć pokarmowych (food poisoning) wywołanych obecnością toksyn bakteryjnych w pożywieniu lub schorzeń nie mających natury infekcyjnej, które pomimo znacznego zróżnicowania etiologicznego cechują się bardzo często zbliżonym obrazem klinicznym i stwarzają duże problemy w diagnostyce różnicowej. Wspólnym mianownikiem tych schorzeń jest zwiększona częstość i luźna konsystencja wypróżnień z obecnością lub bez objawów ogólnych oraz objawów gastrycznych. Zachodzi zatem potrzeba zdefiniowania podstawowych pojęć i dokonania podziału chorób biegunkowych.

Definicje i podział

Biegunka definiowana jest jako oddawanie:

  • powyżej trzech stolców na dobę,
  • stolców o zwiększonej zawartości wody (> 75%),
  • zwiększonej masy stolców (> 250g/dobę).

Biegunka może być:

  • ostra, trwająca krócej niż 2–3 tygodnie; zwykle jest natury infekcyjnej (bakteryjnej, wirusowej lub pasożytniczej), ale może być również wywołana przez toksyny bakteryjne i leki;
  • przewlekła, trwająca powyżej 3–4 tygodni, wywołana przewlekłymi zakażeniami jelit (np. Helicobacter, Yersinia, wiciowce, ameby) a także przyczynami niezakaźnymi;
  • łagodna, bez towarzyszących objawów ogólnych i charakteryzująca się co najwyżej kilkoma wypróżnieniami na dobę;
  • umiarkowanie nasilona do ciężkiej, cechująca się licznymi wypróżnieniami w ciągu doby, zwykle z obecnością objawów gastrycznych, takich jak kurczowe bóle brzucha, nudności, wymioty, bolesne parcie na stolec oraz objawów ogólnych w postaci gorączki, bólów głowy, ogólnego złego samopoczucia i odwodnienia.

Często używanym określeniem jest dyzenteria. Pod tym pojęciem należy rozumieć szereg zaburzeń jelitowych, które cechują się zapaleniem śluzówki jelit (w szczególności jelita grubego) z towarzyszącymi bólami brzucha, bolesnym parciem na stolec (tenesmus) oraz wzmożoną perystaltyką z licznymi luźnymi wypróżnieniami zawierającymi domieszkę śluzu i krwi. Destrukcja śluzówki jelita grubego może być wywołana enteroinwazyjnymi szczepami bakterii (Shigella, Salmonella, enteroinwazyjne szczepy Escherichia coli), działaniem cytotoksyn uszkadzających komórki nabłonka jelit (Shigella dysenteriae produkująca klasyczną toksynę Shiga i inne bakterie produkujące toksyny Shiga-podobne) albo inwazją pasożytniczą. Tak więc termin dysenteria nie może być używany do tych schorzeń biegunkowych, w których śluzówka jelit pozostaje nie zmieniona (np. wywołanych przez enterotoksyny). Diagnostykę różnicową dyzenterii przedstawia tabela 1.

Ze względu na czynnik etiologiczny biegunkowe schorzenia przewodu pokarmowego dzieli się na:

  • zakażenia, które mogą być wywołane przez bakterie (E. coli, Salmonella spp., Shigella spp., Campylobacter jejuni, gronkowce, przecinkowce cholery), wirusy (Rota, Norwalk i inne), pierwotniaki (Entameba histolytica, Giardia lamblia);
  • zatrucia pokarmowe, wywołane przez toksyny bakteryjne (np. enterotoksyna gronkowca złocistego lub Bacillus cereus);
  • intoksykacje wywołane toksycznymi środkami chemicznymi;
  • biegunki polekowe (biegunki  po środkach przeczyszczających, lekach immunosupresyjnych i innych);
  • rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego wywołane przez Clostridium difficile, zakażenie będące powikłaniem antybiotykoterapii,
  • biegunki alergiczne spowodowane alergią  na produkty spożywcze;
  • przewlekłe biegunki niezakaźne występujące jako objaw wielu chorób ogólnoustrojowych (np. mocznica, nadczynność tarczycy) albo w przebiegu zapalnych chorób jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego i inne);
  • biegunki czynnościowe (zespół jelita drażliwego).

Biegunkę można podzielić ze względu na lokalizację na:

  • biegunkę z jelita cienkiego, cechującą się oddawaniem dużej ilości wodnistych stolców bez domieszki śluzu i krwi;
  • biegunkę z jelita grubego zwykle niezbyt obfitą z domieszką śluzu i krwi.

Patomechanizm biegunki jest złożony. W schorzeniach natury nieinfekcyjnej luźne stolce mogą pojawiać się wskutek  zjawisk osmotycznych (np. osmotycznie działające leki przeczyszczające, nieprawidłowe wchłanianie węglowodanów, alergie pokarmowe) albo w wyniku zaburzeń motoryki jelit, mających tło hormonalne lub czynnościowe. W zakaźnych schorzeniach biegunkowych patogeny wykorzystują liczne mechanizmy chorobotwórcze pozwalające na przełamanie obrony gospodarza, nierzadko kilka jednocześnie. Są to: adherencja umożliwiająca pokonanie perystaltyki jelit, inwazja śluzówki jelita, produkcja enterotoksyn i cytotoksyn. Podział biegunek zakaźnych ze względu na patomechanizm jest następujący:

Biegunka wydzielnicza: w wyniku działania enterotoksyn, np. choleratoksyny, w komórkach nabłonka jelitowego stymulacji ulega cykliczny monofosforan adenozyny (cAMP) czego skutkiem jest aktywna sekrecja elektrolitów i wody do światła jelita cienkiego w ilości przekraczającej możliwości resorbcyjne jelita grubego; stolce są bardzo obfite, wodniste, bez domieszek śluzu i krwi, w krótkim czasie może dojść do odwodnienia; śluzówka jelita pozostaje morfologicznie nie zmieniona; enterotoksyny produkowane są przez takie bakterie jak Vibrio cholerae, enterotoksyczne szczepy E. coli (ETEC), Staphylococcus aureus i Bacillus cereus. Dwie ostatnie są źródłem toksyny formowanej poza organizmem gospodarza i dostającej się do organizmu wraz ze skażoną żywnością;

Biegunka wysiękowa powstająca w wyniku uszkodzenia błony śluzowej jelita przez enteroinwazyjne patogeny takie jak Shigella, Salmonella, enteroinwazyjne szczepy E. coli (EIEC), Yersinia, Clostridium difficile, Helicobacter, ameby, wiciowce i inne; enteroinwazyjne organizmy mają zdolność adherencji i wnikania do komórek nabłonka, a następnie namnażania się co wywołuje żywą reakcję zapalną z następową  martwicą komórek; klinicznie biegunka wysiękowa (dyzenteria) objawia się niezbyt obfitymi stolcami z domieszką śluzu i krwi, silnymi bólami brzucha, gorączką, ogólnym złym samopoczuciem. Ponadto przyczyną uszkodzenia błony śluzowej mogą być toksyny bakteryjne, wywołujące uszkodzenie komórek nabłonka w wyniku efektu cytotoksyczności. Cytotoksyny produkowane są przez Shigella (klasyczna toksyna Shiga), serotyp 0157 E. coli i Vibrio parahemolyticus.

Bakteryjne czynniki agresji

Szerokie spektrum objawów towarzyszących ostrym chorobom biegunkowym zależne jest od czynnika wywołującego. Mikroorganizmy odpowiedzialne za powstawanie ostrych bie­gunek rozwinęły szereg mechanizmów tak­tycznych pozwalających na uniknięcie obrony zainfekowanego makroorganizmu (człowie­ka). Jednym z nich jest liczba drobnoustrojów (nasilenie inwazji) konieczna do wywołania choroby. Jest ona różna dla odmiennych ga­tunków zarazków i tak: dla pałeczek Shigella, Escherichia coli, Ciardia lamblia czy Entamoeba 10-100 bakterii lub cyst może spowodować za­każenie, podczas gdy 105-108 osobników przecinkowca cholery (Vibrio cholerae) musi zostać spożytych, aby pojawiły się groźne dla życia objawy tej choroby. Natomiast zakaźna dawka Salmonelli zmienia się w zależności od szczepu bakteryjnego, pożywienia, w którym występuje czy też zdolności obronnych człowieka. Kolej­no, przyleganie do błony śluzowej (adhezja) jest dla wielu zarazków pierwszym etapem inwazji. W tym celu np. przecinkowiec cholery produkuje specjalne białko ułatwiające adhe­zję do rąbka szczoteczkowego jelita cienkiego, podobnie enterotoksyczne szczepy Escherichia coli wydzielają białko zwane antygenem czyn­nika kolonizacji, pozwalające na zagnieżdżenie się w górnym odcinku jelita cienkiego.

Produk­cja jednej lub więcej egzotoksyn jest również istotna dla rozwoju infekcji. Wśród toksyn wy­różnia się enterotoksyny odpowiedzialne za wywoływanie wodnych biegunek, cytotoksyny powodujące uszkodzenie komórek jelitowych, czy neurotoksyny uszkadzające ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy. Niektóre egzotoksyny wykazują mieszany mechanizm dzia­łania np. toksyna uwalniana przez Shigella dysenteriae posiada aktywność entero- i cyto­toksyny.

  • Przykładem enterotoksyny jest biał­ko produkowane przez przecinkowca cholery (Vibrio cholerae). Białko to składa się z dwóch
    podjednostek A i B. Podjednostka A posiada aktywność enzymatyczną, podczas gdy pod­jednostka B jest odpowiedzialna za przyłącze­nie toksyny do receptora znajdującego się na powierzchni enterocyta. Po przyłączeniu się do komórki podjednostka A wnika do jej wnętrza wywołując zmianę w aktywności enzymów. Końcowym efektem działania tej toksyny jest wzrost sekrecji jonów chlorkowych i spadek wchłaniania jonów sodowych, co prowadzi do utraty płynów i elektrolitów w postaci bar­dzo ciężkiej biegunki.
  • Cytotoksyny bakteryjne odpowiedzialne są za uszkodzenie komórek jelitowych i wywoływanie krwistych, zawie­rających fragmenty błony śluzowej biegunek. Szczepy bakteryjne uwalniające ten typ toksyn to np. Shigella, Salmonella, Escherichia coli, Yersinia enterocolitica.
  • Neurotoksyny produkowa­ne są zazwyczaj poza organizmem gospodarza i wywołują objawy dość szybko po spożyciu, np. toksyna gronkowcowa, która poprzez dzia­łanie na ośrodkowy układ nerwowy wywołu­je wymioty.

Bezpośrednie naciekanie błony śluzowej jelit przez niektóre szczepy bakte­ryjne może być również przyczyną biegunki. Z drugiej
strony przenikanie przez błonę śluzo­wą pałeczek Salmonelli typhi (odpowiedzialnej za wywoływanie duru brzusznego) i rozsianie z udziałem układu krążenia indukuje zespół objawów charakteryzujących się gorączką, bó­lami głowy, względnym zwolnieniem rytmu serca (bradykardią), bólami brzucha i zmniej­szeniem liczby krwinek białych (leukopenią).

Czynnik obrony gospodarza – przed inwazją zakaźnych mikroorganizmów organizm czło­wieka broni się wykorzystując kilka linii obro­ny. Pierwszą z nich jest bez wątpienia kwas solny. Kwaśne środowisko soku żołądkowego stanowi istotną barierę chroniącą przed zaka­żeniem, powodując denaturację struktur biał­kowych drobnoustrojów. Stosowanie leków zmniejszających kwaśność soku żołądkowe­go, a tym samym podwyższających jego pH, takich jak leki zobojętniające kwas solny, czy hamujące jego wydzielanie, zwiększa prawdo­podobieństwo infekcji. Z drugiej strony istnieją pewne mikroorganizmy zdolne do przeżycia w tych ekstremalnych warunkach – np. rotawirus, odpowiedzialny za większość biegunek wiru­sowego pochodzenia, wykazuje dużą odpor­ność na działanie kwasów.

Prawidłowa flora jelitowa to ogromna liczba bakterii zasiedla­jących jelita człowieka. Działa jako ważny sys­tem obronny poprzez zapobieganie kolonizacji przez potencjalnie chorobotwórcze patogeny. Osoby u których występują zakłócenia w skła­dzie
ilościowym flory bakteryjnej (noworodki, osoby poddane antybiotykoterapii) znajdu­ją się w grupie zwiększonego ryzyka rozwinięcia infekcji jelitowej. Równie istotny jak liczba jest skład flory bakteryjnej; więcej niż 99% sta­nowią bakterie beztlenowe, które poprzez wy­twarzanie kwaśnego środowiska oraz syntezę specyficznych kwasów tłuszczowych zapobie­gają osiedlaniu się chorobotwórczych zaraz­ków.

Kolejną, niezmiernie ważną linią obrony jest prawidłowa perystaltyka jelit. Jest to natu­ralny mechanizm, w wyniku którego organizm pozbywa się chorobotwórczych zarazków. W przypadku zwolnionej perystaltyki jelit (sto­sowanie leków rozkurczowych lub zwalnia­jących perystaltykę, choroby ze zmniejszona motoryką przewodu pokarmowego takie jak cukrzyca, twardzina) dochodzi do gwałtowne­go rozrostu kolonii bakteryjnych i wydłużenia czasu trwania infekcji.

Wreszcie, istnieje wzra­stająca liczba dowodów na istnienie jelitowe­go systemu odpornościowego produkującego specyficzne przeciwciała (IgA), które po przyłą­czeniu do bakterii ułatwiają zwalczanie infekcji z wykorzystaniem komórkowego układu odpornościowego.

Biegunki bakteryjne

Jednym z kryteriów ułatwiających identyfikację zakaźnego czynnika wywołującego biegunki jest czas, jaki upłynął od spożycia podejrza­nej o zakażenie żywności do wystąpienia peł­nych objawów choroby oraz rodzaj spożytego pokarmu. Najkrótszym okresem inkubacji (1-6 godzin) charakteryzują się infekcje wywołane toksynami produkowanymi przez bakterie poza organizmem człowieka (w żywności), jak to ma miejsce w przypadku enterotoksyny gronkowcowej. Źródłem zakażenia jest człowiek ze zmianami ropnymi na skórze lub rzadziej nosi­ciel. W warunkach powolnego chłodzenia lub pozostawiania produktów spożywczych w tem­peraturze pokojowej po gotowaniu, bakterie te wykazują zdolność do syntezy i uwalniania tok­syny jelitowej odpowiedzialnej za wystąpienie, takich objawów jak: biegunka, nudności, wy­mioty, niewielkie bóle brzucha. Podobnie, Bacillus cereus poprzez produkcję enterotoksyny podobnej do gronkowcowej wywołuje objawy po 1-6 godzinach (głównie wymioty), bądź po dłuższym okresie inkubacji (8-16 godzin) uwal­nia toksynę wywołującą przed wszystkim bie­gunkę.

Toksyna odpowiedzialna za wymiotną postać zakażenia Bacillus cereus jest syntety­zowana w przypadku pozostawiania bez zamrożenia gotowanego ryżu. Ponieważ toksyna ta charakteryzuje się odpornością na wysokie temperatury, podgrzewanie lub
smażenie ryżu przed podaniem nie zabezpiecza przed zakażeniem. Dłuższe okresy inkubacji dotyczą infekcji bakteryjnych, w których produkcja toksyn zachodzi wewnątrz organizmu gospodarza, bądź objawy chorobowe związane są z bezpośrednim naciekaniem przez bakterie błony śluzowej jelita.

Zakażenia pałeczkami Salmonella

Wśród pałeczek, Salmonella S. typhimurium i S. enteriditis są jedną z częstszych przyczyn biegunek bakteryjnych. Występowanie pałeczek Salmo­nella wśród zwierząt hodowlanych jest bar­dzo powszechne, nosicielami są także gryzonie. Źródłem zakażenia może być każdy produkt spożywczy pochodzenia zwierzęcego (mleko i jego przetwory, jaja, mięso) a także człowiek chory lub nosiciel (choroba brudnych rąk). Co ciekawe, bakterie te mogą znajdować się nie tylko na skorupce zakażonego jaja, ale także w jego wnętrzu. Liczba bakterii konieczna do za­początkowania infekcji to około 105-109 organizmów, ale jest ona niższa u dzieci i starszych osób, osób zażywających leki zmniejszające kwaśność soku żołądkowego, osób z zaburze­niami w składzie i ilości flory jelitowej (np. po antybiotykoterapii), chorych o obniżonej odporności (np. po leczeniu immunosupresyjnym, z infekcją wirusem HIV). Objawy kliniczne pod postacią nudności, wymiotów, gorączki (często sięgającej 39°C) oraz wodnistej biegunki po­jawiają się po 6-72 (najczęściej po 16 godz.) godzinach od spożycia zakażonego pokarmu. W leczeniu zazwyczaj wystarczające jest sto­sowanie nawodnienia i uzupełnienia elektro­litów. Rutynowe stosowanie antybiotyków nie jest zalecane i ogranicza się do przypadków 0  ciężkim przebiegu z możliwością rozwoju za­każenia ogólnoustrojowego lub do takich grup chorych jak niemowlęta, osoby z wadami za­stawkowymi serca, sztucznymi zastawkami protezami naczyniowymi czy chorych podda­nych immunosupresji. Jako nosicieli pałeczek Salmonella określa się osoby, u których bakterie te są wykrywane w stolcu powyżej 1 roku od in­fekcji. Miejscem zasiedlenia są przede wszystkim drogi żółciowe, a obecność kamieni żółciowych w sposób istotny utrudnia pełne wyleczenie.

Zakażenia pałeczkami Shigella

Infekcja bakteriami Shigella jest przyczyną 450000 przypadków biegunek rocznie w Stanach Zjed­noczonych. Do grupy tej zalicza się Shigella sonnei, Shigella flexneri, Shigella boydii, Shigel­la dysenteriae. Zakażenia tą ostatnią bakterią są bardziej powszechne w krajach rozwijających, podczas  gdy w krajach rozwiniętych spotyka się głównie infekcje Shigella sonnei i Shigella flexneri. Jedynym żywicielem pałeczek Shigella jest człowiek, zakażenie rozszerza się przez zanieczyszczoną wodę i  żywność, przedmioty codziennego użytku, muchy. Okres inkubacji szczepu wynosi 3 dni, choć może sięgać 1-7 dni. Po tym czasie pojawia się gorączka, bóle brzucha, wodnista biegunka, która zwłaszcza w przypadku zakażenia S. dysenteriae może przybrać toksyczną postać krwisto-śluzowej biegunki. Choroba pojelitową. zostawiona bez leczenia ulega samoograniczeniu w ciągu 7 dni. Ze względu na łatwość przenoszenia infekcji z osoby na osobę do le­czenia włącza się antybiotyki, zwykle z grupy sulfonamidów.

Zakażenia pałeczkami Escherichia coli

Naj­częstszym patogenem wywołującym ostre biegunki zakaźne jest szczep Escherichia coli, syntetyzujący toksynę jelitową (enterotoksyczne szczepy Escherichia coli ETEC). W wyniku jej działania po 16-48 godzinach inkubacji pojawia się trwająca 3-5 dni wodnista biegunka. Rzad­ko towarzyszą jej nudności, wymioty czy go­rączka. Źródłem zakażenia szczepami ETEC jest zanieczyszczona woda i żywność w regionach o  niskim standardzie sanitarnym. Nie notuje się przenoszenia infekcji z człowieka na człowieka. Jest to najczęściej występująca postać biegunki podróżnych. W leczeniu stosuje się trzydniową kurację antybiotykami (ciprofloksacyna) w po­łączeniu z nawadnianiem i środkami zwalnia­jącymi perystaltykę (loperamid). Proponuje się, aby osoby udające się w rejony zwiększonego ryzyka zakażenia ETEC zabierały ze sobą anty­biotyk i stosowały go w razie wystąpienia pierw­szych objawów zakażenia, co pozwoli wydatnie skrócić czas trwania choroby. Innym typem pa­łeczek Escherichia coli są szczepy produkujące toksynę powodującą uszkodzenie i krwawienie błony śluzowej jelit (szczepy EHEC). W przypad­ku tych bakterii obserwuje się odmienne źró­dła zakażenia – wołowina, warzywa, owoce, mleko. Głównym rezerwuarem zarazków jest bydło. Krwista biegunka, bóle brzucha bez to­warzyszącej gorączki, tak charakterystyczne dla tego zakażenia, jest często mylnie inter­pretowana jako ostry stan chirurgiczny. Stąd konieczna jest szybka i pewna diagnostyka (dostępne są odpowiednie płytki testowe).

Zakażenia Campylobacter

Zakażenia prze­wodu pokarmowego przez Campylobacter wy­stępują na całym świecie, są przyczyną 6-8% ostrych zespołów żołądkowo-jelitowych. Ostre zapalenia jelit u ludzi wywołuje Campylobacter jejuni i Campylobacter coli. Źródłem zakażenia są zwierzęta domowe i dzikie, głównym rezer­wuarem zarazka są ptaki.

Zakażenia przecinkowcem cholery (Vibrio cholerae)

Naturalnym rezerwuarem za­razka są wodne bezkręgowce. Przecinkow­ce cholery były przyczyną kilku pandemii, z których ostatnia miała miejsce w 1961 roku, a zapoczątkowana została w Azji. Istnieje około 139 podtypów Vibrio cholerae. Dwa najgroźniejsze są przyczyną nowych zachorowań na kontynencie afrykańskimi w Ame­ryce Południowej. Źródłem zakażenia jest zanieczyszczona odchodami woda i żyw­ność, szczególnie pochodząca z morza. Po przebyciu infekcji pozostaje dość długo trwa­jąca odporność, stąd nowe zachorowania w obszarach endemicznych notuje się głów­nie wśród dzieci. Vibrio cholerae uwalniają enterotoksynę, która powoduje sekrecję jo­nów chlorkowych i zahamowanie wchłania­nia sodu. Bakterie te nie uszkadzają błony śluzowej jelit, nie zmieniają również zależne­go od glukozy wchłaniania sodu i wody, dla­tego też w lżejszych przypadkach możliwe jest nawadnianie chorych droga doustną. Po kilkudniowym okresie inkubacji pojawia się masywna wodnista biegunka zwykle bez to­warzyszącej gorączki czy bolesnego parcia na stolec. Jako konsekwencja utraty elektrolitów pojawiają się skurcze mięśniowe. W leczeniu stosuje się przede wszystkim nawadnianie, w cięższych przypadkach dożylnie (często ko­nieczne 10-20litrów/24h), w lżejszych droga doustną. Zastosowanie antybiotyków (leka­mi z wyboru są tetracykliny) pozwala skrócić czas trwania choroby.

Czas

Objawy

Rodzaj żywności

1-6   godzin
Staphylococcus   aureus (gronkowiec   złocisty) Nudności, wymioty, biegunka Majonez, sałatki, pasty, wędlina, drób, ciastka,   kremy, galaretki, lody
Bacillus   cereus Nudności, wymioty, biegunka Smażony ryż
8-16 godzin
Clostridium perfingens (osełkowiec) Bóle brzucha, biegunka Wołowina, drób przygotowane poprzedniego dnia i   spożyte na zimno
Bacillus   cereus Bóle brzucha, biegunka Mięso, warzywa, fasola, produkty zbożowe

powyżej 16 godzin

Vibrio   cholerae (przecinkowiec cholery) Wodnista biegunka Woda
Escherichia   coli(szczepy produkujące enterotoksynę jelitową) Wodnista biegunka Sery, sałatki, woda, mięso
Escherichia   coli(szczepy wywołujące krwistą biegunkę) Krwista biegunka Pieczona wołowina, salami, surowe mleko, surowe   warzywa, sok jabłkowy
Salmonella Nudności, wymioty, gorączka, biegunka, bóle brzucha Jajka, drób, produkty mleczne, sałatki, lody,   galaretki
Shigella Bóle brzucha, śluzowa biegunka często z domieszką   krwi (czerwonka – łac. dysenteria) Sałatki, surowe warzywa
Campylobacter   sp. Wodnista biegunka, bóle brzucha, gorączka

Woda, niepasteryzowane   mleko, drób

 Biegunki wywołane przez pierwotniaki

Poza infekcjami przewodu pokarmowego spo­wodowanymi przez bakterie często mamy do czynienia z zakażeniami pasożytniczymi pier­wotniakami, takimi jak: Giardia lamblia (lamblia), Entamoeba histolytica (pełzak czerwonki), Balantidium coli czy Dientamoeba fragilis. Giardia lamblia żyje w dwóch formach: trofozoitu i cysty. W świetle jelit, głównie dwunastnicy i początkowym odcinku jelita cienkiego, lam­blia obecna jest pod postacią mało odporne­go na warunki zewnętrzne trofozoitu, formę przetrwalnikową stanowi zaś cysta.

gardia lambia cysta gardia lambia trofozoit

Źródłem zakażenia Giardia lamblia jest zakażony stolec (znajdujące się w nim cysty), a rozprzestrze­nianie infekcji zachodzi drogą fekalno-oralną lub przez zanieczyszczoną wodę i pożywienie. U około 2/3 zainfekowanych osób nie rozwija­ją się objawy chorobowe. W pozostałych przy­padkach po 1-3 tygodni inkubacji występuje wodnista biegunka, bóle brzucha, nudności gorączka. Objawy te mogą być obecne przez tydzień i zniknąć w ciągu następnego tygodnia. W niektórych przypadkach forma ostra cho­roby przechodzi w przewlekłą, z obecnością luźnych stolców, nadmierną produkcją gazów jelitowych, przewlekłym zmęczeniem. Często dochodzi do rozwoju nietolerancji na laktozę z zaostrzeniem objawów po spożyciu mlecz­nych produktów.

U małej liczby zakażonych, szczególnie dzieci, przewlekła infekcja może być przyczyną rozwoju zespołu złego wchła­niania i utraty masy ciała. W zapobieganiu przenoszeniu zakażenia lamblią stosuje się filtrowanie wody (dla eliminacji cyst), gotowanie przez przynajmniej 10 minut, zalecenia higie­niczne (mycie rąk).

Pełzak czerwonki

Kolejnym pierwotniakiem odpowiedzialnym za rozwój ostrych biegunek jest pełzak czerwonki (Entamoeba histolyti­ca), u którego również można wyróżnić postać trofozoitu i cysty. Formą zakaźną tego pasożyta jelitowego są odporne na warunki zewnętrzne i  działanie kwasu solnego cysty. Źródłem za­każenia są zanieczyszczone odchodami woda i  żywność, jak również chory człowiek. Infekcje pełzakiem czerwonki są typowe dla regionów o niskim statusie socjoekonomicznym (złe warun­ki sanitarne, przeludnienie) oraz dla turystów powracających z tych regionów. Choroba może przybierać różne formy od biegunki o średnim nasileniu do gwałtownie przebiegającej dyzenterii (bóle brzucha, śluzowo-krwista biegunka). Niekiedy powikłaniem amebozy jest ropień wątroby. W odróżnieniu od innych pierwotnia­ków Dientamoeba fragilis występuje wyłącz­nie w formie trofozoitu. Co ciekawe, podobnie jak inne trofozoity, postać ta jest nieodporna na działanie kwasu solnego (stąd u innych pierwotniaków postacią zakaźną są kwasoodporne cy­sty). Przypuszcza się, że inwazję Dientamoeba fragilis ułatwia bądź niedokwaśność soku żołąd­kowego gospodarza lub, że trofozoity Dienta­moeba ukryte są w jajach owsików, ponieważ oba te stany (owsica lub niedokwaśność) czę­sto współistnieją z zakażeniem Dientamoeba fragilis. W leczeniu biegunek poza rutynowo stosowanym nawodnieniem i uzupełnieniem elektrolitów stosuje się antybiotyki (pochodne imidazolu, sulfonamidy).

Biegunki wirusowe

Zakażenie wirusami z rodziny RNAReoviridae, rotawirusami jest przyczyną 40-50% biegunek u dzieci. Źródłem zakażenia jest chory czło­wiek, a nasilenie infekcji przypada w krajach 0  umiarkowanym klimacie na miesiąc jesien­ne i zimowe. W krajach tropikalnych zachoro­wania są całoroczne. Po 1-3 dniach inkubacji pojawia się ostra wodnista biegunka z gorączką i  wymiotami. Wyleczenie następuje samoistnie po kilku dniach, w terapii stosuje się wyłącznie leczenie objawowe.

Biegunka podróżnych

Biegunka jest najczęstszą chorobą spotykaną wśród turystów (biegunka podróżnych), doty­czy zwłaszcza podróżujących po krajach tropi­kalnych i subtropikalnych z niskim standardem higieny. Określenie biegunka podróżnych obej­muje wieloczynnikowy zespół objawów żołądkowo-jelitowych występujący u osób świeżo przybyłych na nowy teren lub powracających po krótkim pobycie za granicą. Około 3/4 przy­padków biegunki podróżnych wywoływanych jest przez bakterie, głównie szczepy pałeczki okrężnicy (Escherichia coli) produkujące toksy­nę jelitową (enterotoksyna), jak również Shigella, Campylobacter jejuni, Salmonella, ponadto w etiologii tej choroby wymienia się wirusy (z ro­dziny Rotaviridae) oraz pasożyty jelitowe (Giardia lamblia, Cryptosporidium, Dientamoeba fragilis, Balantidium coli). W zależności od ob­szaru geograficznego obserwuje się odmien­ne patogeny odpowiedzialne za pojawienie się biegunki podróżnych. Najczęściej i prawie we wszystkich regionach jest to Escherichia coli, której obecność wykrywa się w 50% przypadków biegunek w Ameryce Łacińskiej i w 15% w Azji. Szczepy Shigellai Salmonella izolowane są w 1 -15% przypadków. Natomiast przecinkowce, w tym przecinkowiec cholery, spotyka się głów­nie w Azji. Pierwotniaki (Entamoeba histolytica) są przyczyną biegunek na kontynencie afrykań­skim, w Meksyku, Azji, Rosji i są głównie zwią­zane ze spożywaniem nie przegotowanej wody. Wirusy takie jak rotawirus i wirus Norwalk izolu­je się wśród 10-40% turystów odwiedzających Amerykę Południową, Azję i Afrykę, u których rozwinęła się biegunka podróżnych.

Zapobieganie biegunce podróżnych

Należy używać wyłącznie wody przegotowanej lub odkażonej (także do mycia zębów, mycia owoców, warzyw). Należy używać napojów tylko w oryginalnych, zamkniętych opakowaniach. Należy unikać nie przegotowanej wody, kostek lodu, lodów, surowych lub nie w pełni prze­tworzonych termicznie potraw, sosów, sałatek, majonezów. Należy przeprowadzić szczepienie przeciw durowi brzusznemu i cholerze.

Zapobieganie zakażeniom

Podstawą profilaktyki ostrych biegunek jest: przestrzeganie zasad higieny, ponieważ więk­szość tych infekcji należy do grupy chorób brudnych rąk; zabezpieczenie żywności przed dostępem gryzoniu i much; przechowywanie w niskiej temperaturze (lodówka, zamrażar­ka); dla uniknięcia zakażenia podczas podróży (szczególnie do rejonów o niskim standardzie higienicznym) powstrzymanie się od picia nie przegotowanej lub pochodzącej z nieznanych źródeł wody, spożywania surowych warzyw i  owoców czy też poddanych niepełnej obrób­ce termicznej potraw.

Leczenie biegunek

W większości przypadków biegunka podle­ga procesowi samowyleczenia, kiedy to natu­ralną drogą (wymioty bądź biegunki) dochodzi do eliminacji toksyn lub drobnoustrojów. Udo­wodniono, że w niektórych przypadkach (zakażenie szczepami Salmonellat, Shigella) ha­mowanie perystaltyki przez stosowanie środ­ków zwalniających motorykę w znaczący sposób wydłużało czas trwania choroby. Rów­nież bezzasadne stosowanie antybiotyków, które zmniejsza liczebność naturalnej flory bakteryjnej, może pogarszać przebieg infekcji. Najważniejszym elementem leczenia jest bez wątpienia odpowiednie nawodnienie chore­go.

Postępowanie nawadniające drogą doustną jest możliwe nawet w leczeniu cholery, gdzie stosuje się odpowiedni roztwór, w składzie któ­rego oprócz elektrolitów znajduje się gluko­za co pozwala na uzupełnienie niedoborów wodno-elektrolitowych u chorych ze średnim stopniem odwodnienia. W przypadku upo­rczywych wymiotów lub znacznego odwod­nienia konieczne jest leczenie drogą dożylną. Zalecany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) skład roztworu soli do nawadniania do­ustnego: 3,5g NaCI, 1,5g KCI, 2,5g NaHC03, 20g glukozy w 1000 ml przegotowanej wody.

Wodnista   biegunka (bez obecności krwi), bez gorączki, bez silnych bólów brzucha; 1-2 wypróżnień/24h Uzupełnienie płynów drogą doustną, roztwór   elektrolitów (np. Gastrolit)
Wodnista   biegunka (bez obecności krwi), bez gorączki, z bólami brzucha;1-2 wypróżnień/24h Uzupełnienie płynów drogą doustną, roztwór   elektrolitów (np. Gastrolit), Smecta, białczan taniny,
Wodnista   biegunka (bez obecności krwi), bez gorączki, bezsilnych bólów   brzucha; >2 wypróżnień/ 24h Antybiotyki1, uzupełnienie płynów i   elektrolitów, loperamid2 (środek hamujący perystaltykę przewodu   pokarmowego) 2 tabletki początkowo, następnie 1 tabletka po każdym   wypróżnieniu; maksymalnie 8 tabletek/24h, lek nie powinien być stosowany   dłużej niż przez 48 godzin
Stolce z   zawartością krwi lub temp.>37,8°C Antybiotyki, uzupełnienie płynów i elektrolitów,   konsultacja medyczna
Biegunka u   dzieci <2 r.ż. Uzupełnienie płynów i elektrolitów; zawsze konieczna   konsultacja medyczna
1)  dobór odpowiedniego antybiotyku zależny od   prawdopodobnego drobnoustroju, zawsze   dokonywany jest przez lekarza. Najczęściej stosuje się leki z grupy   sulfonamidów, chinolonów lub   antybiotyków makrolidowych.2)  loperamid nie może być stosowany u dzieci oraz w przypadku występowania krwistych   biegunek lub wysokiej gorączki.

Odwiedzający wpisali takie problemy:

ameba objawy, ameba choroba, biegunka wysiękowa, biegunka objawy, biegunka od tygodnia, biegunka leczenie, ameba leczenie, biegunka bakteryjna, bakterie biegunkowe, biegunka bakteryjna objawy.

Tags: , , , , , , , , ,

Ostatnia edycja przez

5 komentarzy to “Biegunka”

  1. Jozin 16-04-2010 at 14:00 #

    jak się nazywa choroba która objawia się biegunką i złym samopoczyciem i jak się ją leczy ??

  2. Michalina 14-01-2013 at 10:31 #

    Byłam w szpitalu dwa tygodnie, pod koniec pobytu dostałam dość ostrej biegunki, zaleczono ją, ale po miesiącu mam nawrót, o co chodzi?

  3. desert voice 21-06-2013 at 09:35 #

    Dlaczego ktoś napisał tyle słów, ale ani jednego na prawdę potrzebnego? Czytelnik ma prawo wiedzieć, ile dni musi wycierpieć! Jak nie wiecie, co jest ważne, lepiej nie piszcie wcale! I też, czy gastroskopia jest niezbędna, czy choroba przechodzi sama? Tych najważniejszych dla chorej osoby danych artykuł w ogóle nie podaje! To jest kryminalny brak szacunku dla osoby cierpiącej!

  4. kira 11-06-2018 at 11:41 #

    Mnie biegunki jeszcze do niedawna męczyły bardzo często z byle powodu. Ale to się bardzo poprawiło, bo zaczęłam brać regularnie kapsułki debutir z maślanem sodu, które złagodziły te dolegliwości

Trackbacks/Pingbacks

  1. Choroby i opieka medyczna w Indiach - 21-05-2010

    […] bez wyjątku dostaniemy biegunkę w ciągu tygodnia od daty przylotu do Indii.  Tropikalny klimat, który sprzyja rozwojowi nowej […]

Dodaj komentarz