Biomarkery nowotworowe

Szereg białek cytoplazmatycznych, białek powierzchni komórek, hormonów i enzymów można wykryć metodami biochemicznymi w surowicy krwi (i innych płynach ustrojowych) chorych z nowotworami. Prawie wszystkie z tych markerów nowotworowych mają właściwości antygenowe. Tzw. antygeny płodowo – nowotworowe, do których zaliczamy a – fetoproteinę (AFP), CEA oraz gonadotropinę kosmówkową są raczej antygenami różnicowania niż antygenami płodowymi ponieważ stwierdzono je również na niektórych komórkach osób dorosłych. Najważniejsze z markerów nowotworowych, które znalazły zastosowanie w praktyce klinicznej są przedstawione poniżej:

Tzw. biomarkery nowotworowe i nowotwory, w których są one wykorzystywane do diagnostyki, monitorowania lub prognozowania.

CEA – antygen karcinoembrionalny, AFP –  a-fetoproteina, bhCG – ludzka gonadotropina łożyskowa, NSE – enolaza swoista dla neuronów, PSAP – kwaśna fosfataza swoista dla prostaty, PSA – antygen swoisty dla prostaty, CA – antygen rakowy, TdT- transferaza nukleotydów terminalnych, Abp53 – przeciwciała przeciwko p53.

Są one wykorzystywane w wykrywaniu niektórych nowotworów w grupach wysokiego ryzyka (np. PSA w raku gruczołu krokowego), monitorowaniu wyników leczenia operacyjnego (np. spadek hCG po operacji kosmówczaka złośliwego), monitorowaniu nawrotów (np. wzrost poziomu CEA w związku ze wznową miejscową lub przerzutami raka jelita grubego), monitorowaniu odpowiedzi na chemioterapię (np. CA-125 w raku jajnika), klasyfikacji i monitorowaniu białaczek (np. TdT) a także w ocenie rokowania (chorzy z podwyższonym CEA przed operacją raka jelita grubego mają gorsze rokowanie niż pacjenci, u których nie stwierdzono CEA przed zabiegiem operacyjnym) i w ocenie stopnia zaawansowania choroby nowotworowej (poziom markera w surowicy zależy od masy guza pierwotnego i wzrasta wraz z pojawieniem się przerzutów). Oczywiście poziomy tych markerów wspomagają rozpoznanie, nie mają jednak znaczenia rozstrzygającego (rozpoznanie ustala zawsze badanie morfologiczne!). Za pozytywnym rozpoznaniem przemawia narastanie poziomu markera w czasie kilkakrotnego badania w pewnych odstępach czasu. Jednorazowy podwyższony wynik powinien być interpretowany ostrożnie gdyż również w chorobach nienowotworowych poziomy omawianych markerów mogą być umiarkowanie podwyższone. Podwyższony poziom AFP występuje również w wirusowym zapaleniu wątroby, marskości wątroby, w toksycznym uszkodzeniu wątroby, w ataxia teleangiectasia, również w ciąży. Podwyższony poziom CEA stwierdzono m.in. w alkoholowej marskości wątroby, zapaleniu wątroby, mocznicy, wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego lub chorobie Crohna. Niewielkie podwyższenie poziomu CEA może wystąpić u osób zdrowych. W Tab. 8.4 przedstawione są najważniejsze nowotwory, w których dane markery występują. Nie są one jednak całkowicie specyficzne  dla tych nowotworów. Np. podwyższony poziom AFP może również wystąpić w niektórych rakach jelita grubego, trzustki i płuc. Omawiane markery nie mają zastosowania we wczesnej diagnostyce nowotworów ponieważ nie są wystarczająco czułe ani specyficzne. Tym niemniej, podwyższony poziom CEA lub przeciwciał przeciwko p53 może wystąpić na kilka do kilkunastu miesięcy przed kliniczną manifestacją przerzutu lub wznowy.