Ból

Ból głowy jest jedną z najczęstszych skarg zgła­szanych podczas badania lekarskiego. Przy­czyny tego bólu bywają zwykle błahe, jednak dolegliwości mogą być tak nasilone, że u nie­których ludzi prowadzą wręcz do myśli sa­mobójczych. Uważa się, że 70% wszystkich przypadków przedawkowania leków lub uzależnienia się od nich dotyczy pacjentów z bólem głowy. Wszystkie tkanki głowy, poza strukturami kostnymi i tkanką mózgu, są boga­to unerwione przez włókna bólowe. Najwięk­sze nasilenie bólów w tym obszarze pochodzi z tętnic, nerwów czaszkowych oraz opony twar­dej. Tradycyjnie bóle głowy dzieli się na: samo­istne, w których ból stanowi istotę choroby oraz objawowe, które mogą być wynikiem wielu schorzeń podstawowych. W zależności od ro­dzaju bóle głowy dzieli się na: ostre bóle głowy, bóle epizodyczne oraz bóle przewlekłe. Ostry ból głowy – przyczyną gwałtownego bólu gło­wy mogą być poważne choroby neurologiczne, jak: krwotok pod pajęczy nówkowy, udar krwo­toczny czy też przełom nadciśnieniowy. Przy­czyną ostrego narastającego w ciągu godzin lub dni bólu głowy mogą być też powikłania ura­zu głowy (narastający krwiak wewnątrzczaszkowy!), jaskra, zapalenie gałki ocznej, ostra choroba zakaźna, zapalenie tętnicy skroniowej, zaburzenia metaboliczne, ale również czynniki emocjonalne. W neuralgii nerwu trójdzielnego bóle pojawiają się nagle i są wyjątkowo intensywne. Trwają zaledwie kilka sekund do dwóch minut. Ograniczają się zawsze do jednej stro­ny twarzy w obrębie czoła. Bóle spowodowane neuralgią nerwu trójdzielnego mogą być wywołane przez zwyczajne codzienne czynności, jak: je­dzenie, mycie twarzy, zębów, dotknięcie okre­ślonego punktu. Rzeczywista przyczyna tego typu bólów głowy nie jest znana, często docho­dzi do nich na skutek stanów zapalnych, blizn lub narośli na tkankach, mogą towarzyszyć pół­paścowi.

Ból epizodyczny — pojawia się często bez uchwytnej przyczyny, może wiązać się ze zmianą pogody, z napięciami w obrębie karku, neuralgią lub występuje jako zjawisko towarzy­szące innym dolegliwościom.

Ból przewlekły — narastający stopniowo: może być spowodo­wany zapaleniem zatok (czołowych, przynoso­wych). Bólom głowy towarzyszą wówczas bóle wokół oczu i kości policzkowych. Należy rów­nież rozważyć przyczyny zębopochodne, to­warzyszące próchnicy lub zapaleniu miazgi zębowej. Taki charakter bólu może również być objawem guza mózgu, krwiaka śródczasz­kowego lub zapalenia opon mózgowych.

Ból z zaostrzeniami: występuje w zespole poura­zowym, w nadciśnieniu tętniczym, przewlekłej niewydolności krążenia mózgowego, przewle­kłych zatruciach, chorobach nerek, cukrzycy, w napięciowych bólach głowy, jako uboczne działanie leków.

Ból nawracający: w bólach okolicy skroniowej przyczyną może być zapale­nie tętnicy skroniowej, zmiany zwyrodnieniowe w stawie skroniowo — żuchwowym. W bólach okolicy potylicznej, jeśli ból ma charakter pul­sujący z towarzyszącymi nudnościami, wymio­tami, światłowstrętem należy przede wszystkim myśleć o migrenie. Przy jednostronnych bólach wokół oka z towarzyszącymi objawami, takimi jak: zaczerwienienie oczu, łzawienie, obrzęk powiek, wyciek z nosa rozpoznawana jest tzw. choroba Clustera. Ataki bólów głowy, czasami wywoływane przez alkohol, migające światło trwają od 15 min. do trzech godzin.

Migre­na — należy do najbardziej przykrych form bólu głowy. W fazie początkowej objawia się cha­rakterystycznym jednostronnym, pulsującym bólem, który może osiągać znaczne natężenie. Atak migrenowy może trwać nawet przez dwa, trzy dni, towarzyszą mu nudności, wymioty, nadwrażliwość na światło i hałas. Ataki dzie­lą się na trzy etapy. W pierwszym stadium do­chodzi do zaburzeń widzenia, zawrotów głowy, zaburzeń mowy — ta faza trwa około pół godzi­ny. Jest to tzw. migrena z aurą, czyli klasyczna, stanowiąca około 95% wszystkich przypadków tej choroby. Następnie pojawiają się pulsujące, wielogodzinne bóle głowy, czasami wymioty i bóle brzucha. W trzecim stadium ataku, któ­ry może przeciągnąć się na wiele dni, bóle stają się tępe, występują nudności. Czynniki bezpo­średnio wywołujące atak migrenowy to przede wszystkim stres, napięcie psychiczne, ale tak­że alkohol, papierosy, zmiany hormonalne (np. menstruacja), obciążenia fizyczne, ostre świa­tło, hałas. Przyczyną bólów jest niedotlenienie tkanki mózgowej spowodowane zwężeniem naczyń krwionośnych, istotny jest też wpływ różnych mediatorów chemicznych.

Leczenie bólów głowy — leczenie, prowadzone pod kon­trolą lekarza jest przyczynowe i objawowe. Le­czeniem przyczynowym zajmują się najczęściej specjaliści neurolodzy, w przypadku koniecz­ności zabiegów operacyjnych neurochirurdzy, chirurdzy szczękowi, okuliści. W leczeniu ob­jawowym stosuje się przede wszystkim: środki przeciwbólowe, niesterydowe leki przeciwza­palne, środki przeciwwymiotne, uspokajające, leki przeciw nadciśnieniu, fizykoterapię, lecze­nie balneologiczne.

Ból nowotworowy

Określenie ból nowotworowy odnosi się do bó­lów spowodowanych jakimkolwiek procesem nowotworowym, bólów powstałych jako konse­kwencja leczenia przeciwnowotworowego lub obydwu tych sytuacji jednocześnie. Ze względu na przyczynę, bóle występujące u chorych na nowotwory możemy zaliczyć do następujących grup: bóle spowodowane bezpośrednio proce­sem nowotworowym: narządowe, wywołane naciekaniem tkanek miękkich, kostne spowodo­wane przerzutami lub bezpośrednim nacieka­niem), nerwo-pochodne (wywołane przez ucisk lub neuropatyczne); bóle pośrednio związane z chorobą nowotworową: bóle jelitowe, kurcze mięśniowe, zaparcia, odleżyny, półpasiec; bóle związane z leczeniem nowotworu: bóle fantomowe (chory odczuwa ból amputowanego frag­mentu lub całej kończyny), bóle pooperacyjne, odczyny popromienne, neuropatie po chemio-i radioterapii, grzybice; bóle związane z choro­bami towarzyszącymi: migrenowe, gośćcowe. Ból, jako wczesny objaw nowotworu, występu­je u 40-50% chorych na nowotwory piersi, gru­czołu krokowego, okrężnicy, odbytnicy, jajnika i szyjki macicy, u 60-70% chorych na nowo­twory płuca i trzustki.

Do oceny poziomu bólu przydatna może być tzw. wzrokowa ska­la analogowa (ang. Visual Analog Scale — VAS), gdzie 0 oznacza brak bólu, a 10 ból najsil­niejszy, jaki można sobie wyobrazić. Ból jest taki, jakim opisuje go chory, a nie taki jak in­nym się wydaje, że powinien być. Z powo­du bólu nowotworowego cierpi 30-50% pacjentów w czasie aktywnego leczenia prze­ciwnowotworowego i 60-90% pacjentów w fazie terminalnej. Około 30% chorych na nowotwór określa ból jako rozdzierający. Skut­ki jakie wywołuje ból nowotworowy mogą być różnorakie: fizyczne: zaburzenia snu, nudności, wymioty, brak apetytu, zaparcia; psychologicz­ne: depresja, gniew, strach; socjalne: wyco­fanie się z kontaktów z bliskimi; duchowe: cierpienie. Każdy chory na nowotwór oczeku­je, że zwalczanie bólu to integralna część lecze­nia przeciwnowotworowego.

W leczeniu bólu nowotworowego przyjęta jest zasada, że leki silniejsze stosowane są, kiedy słabsze przesta­ją być skuteczne. Przeprowadza się to zgodnie z tzw. trójstopniową drabiną analgetyczną wg. WHO. W I stopniu — podawane są proste leki przeciwbólowe i wg potrzeb leki uzupełniające. Najczęściej stosowane preparaty to: paracetamol, pyralgina i niesterydowe leki przeciwza­palne. W II stopniu — tzn., gdy ból utrzymuje się lub narasta: podawane są tzw. słabe opioidy: fosforan kodeiny, tramadol, proste leki przeciwbólowe jak w I stopniu i leki uzupeł­niające, by zapobiec objawom ubocznym. W III stopniu — tzn., gdy ból utrzymuje się lub narasta mimo stosowania preparatów stopnia II, stosuje się leki uznane za silne opioidy: morfinę (lek z wyboru) i Fentanyl oraz proste leki prze­ciwbólowe jak w I i II stopniu. Podsumowując: w strategii leczenia bólu nowotworowego sto­suje się trzy reguły postępowania: stosowanie leków silniejszych, kiedy słabsze przestają być skuteczne, według drabiny; leki muszą być podawane regularnie, zgodnie ze swymi wła­ściwościami, według zegara; dodatkowe, ra­tujące dawki leków podaje się w przypadku dodatkowych bólów. Leczenie chorych w ter­minalnych stadiach choroby nowotworowej to rola opieki paliatywnej. W Polsce koncepcje rozwoju opieki paliatywnej są zróżnicowane. Według modelu poznańskiego pracę koordy­nuje Krajowa Rada Opieki Paliatywnej, a me­dycyna paliatywna ma być nową specjalizacją lekarską. Według modelu warszawskiego ko­ordynatorem jest Centrum Onkologii.