Choroba Niemanna-Picka jest rezultatem niedoboru sfingomielinazy, enzymu niezbędnego w procesach metabolizmu sfingomieliny.
Wyróżnia się dwa zasadnicze warianty kliniczne tego schorzenia: typ A i B. Typ A stanowi ok. 80% przypadków choroby i dotyczy przede wszystkim niemowląt. Dochodzi w niej do rozległego zajęcia OUN oraz organów wewnętrznych z ich powiększeniem, na skutek akumulacji sfingomieliny. Ciężkie zaburzenia neurologiczne i akumulacja sfingomieliny w narządach wewnętrznych prowadzą do wyniszczenia organizmu i śmierci w ciągu pierwszych trzech lat życia. W obrębie genu dla sfingomielinazy stwierdza się mutację o typie zmiany sensu, w wyniku której dochodzi do zaniku aktywności enzymu. W typie B schorzenia nie ma zajęcia OUN, jakkolwiek obserwuje się organomegalię, zaś pacjenci dożywają wieku dorosłego.
Podobnie jak choroba Taya-Sachsa i to schorzenie jest częstsze wśród Żydów aszkenazyjskich.
Sfingomielina stanowi konstytutywny składnik błon komórkowych, zatem niedobór sfingomielinazy blokuje degradację błon we wszystkich narządach, co prowadzi do postępującej akumulacji tego związku w lizosomach, a szczególnie w lizosomach komórki fagocytarnych. Komórki są znacznie powiększone, ich średnica osiąga nawet 90 μm na skutek rozdęcia lizosomów przez sfingomielinę i cholesterol. Niezliczone drobne wakuole o zbliżonych rozmiarach znajdujące się w cytoplazmie sprawiają, że w mikroskopie świetlnym ma ona wygląd piankowaty. Wykorzystując możliwości jakie daje barwienie mrożonej świeżej tkanki, można wykazać, iż zawartość wakuoli barwi się czernią sudanową B, czerwienią olejową O i innymi barwnikami specyficznymi dla tłuszczów. Przy użyciu mikroskopu elektronowego potwierdzono, że wakuole te są lizosomami, które zawierają liczne błoniaste złogi, odpowiadające koncentrycznym, blaszkowatym ciałkom mielinowym. Niekiedy błony znajdujące się w lizosomach przyjmują postać regularnych, układających się w równoległe rzędy tworów, tak zwanych ciałek zebrowatych.
Obładowane lipidami fagocyty znajdują się w śledzionie, wątrobie, węzłach chłonnych, szpiku kostnym, migdałkach, płucach i przewodzie pokarmowym. Zajęcie śledziony doprowadza do jej znacznego powiększenia (splenomegalia), częstokroć nawet dziesięciokrotnie przekraczającego prawidłową masę tego narządu, powiększenie wątroby (hepatomegalia) nie jest z reguły aż tak znaczne. Węzły chłonne w całym organizmie także ulegają powiększeniu (lymphadenomegalia).
Szczególne znaczenie kliniczne odgrywa zajęcie ośrodkowego układu nerwowego oraz oczu. Zakręty mózgowia ulegają zwężeniu, natomiast szczeliny – poszerzeniu – są to charakterystyczne objawy zaniku tkanki mózgowej. Zajęcie neuronów przez proces chorobowy jest widoczne we wszystkich częściach OUN: dochodzi do ich wakuolizacji i balonowatego obrzęku, które to zmiany w niedługim czasie prowadzą do ich śmierci i postępującego zmniejszania się liczby czynnych komórek nerwowych. Na siatkówce oczu u jednej trzeciej chorych widoczne są – podobnie jak w chorobie Taya-Sachsa – wiśniowo-czerwone plamki. Ich patogeneza jest analogiczna do opisanej w gangliozydozie GM2 – różnica polega na tym, że w siatkówce gromadzone są nie gangliozydy a sfingolipidy.
Klinicznie choroba może nie objawiać się bezpośrednio po urodzeniu, jednakże jej objawy nieubłaganie pojawiają się w ciągu pierwszego półrocza życia niemowlęcia. Dziecko ma znacznie powiększony, napięty brzuch ze względu na hepatosplenomegalię. Równocześnie z rozwojem organomegalii dochodzi do zaburzenia prawidłowego rozwoju psychosomatycznego, nawracających wymiotów, gorączek i stopniowego zanikania funkcji psychomotorycznych oraz postępującej, rozsianej limfadenomegalii. Do śmierci dochodzi zwykle pod koniec pierwszego lub w drugim roku życia.
Diagnostyka schorzenia obejmuje biochemiczne określenie aktywności sfingomielinazy w bioptacie pobranym z wątroby lub szpiku kostnego. Został już sklonowany gen dla sfingomielinazy, dlatego możliwe jest także diagnostyka przy użyciu testów wykorzystujących sondy DNA.
Należy w końcu wspomnieć, iż tradycyjnie opisywano także typ C choroby Niemanna-Picka, jednakże z genetycznego punktu widzenia jest to zupełnie odrębne schorzenie, w którego patogenezie zasadniczą rolę odgrywają zaburzenia estryfikacji i transportu cholesterolu. Sklonowany został zmutowany gen, zlokalizowany na chromosomie 18q11-12, jednakże nie jest jasna rola, jaką odgrywa w metabolizmie cholesterolu.
Skomentuj jako pierwszy!