Metody immunocytochemiczne mają zastosowanie do materiału cytologicznego i histologicznego. Pierwsze próby oznakowania bezpośredniego przeciwciał fluoresceiną opisał w 1941 r. Albert Coons. Obecnie dzięki dostępności ogromnej liczby monoklonalnych przeciwciał przeciwko różnym białkom (markerom) jądra, cytoplazmy i powierzchni komórki oraz wyrafinowanym metodom uwidaczniania przeciwciał w mikroskopie świetlnym, immunocytochemia stała się niezbędnym narzędziem w cytodiagnostyce aspiracyjnej i w diagnostyce histopatologicznej. Użyteczne markery, przeciwko którym istnieją komercyjnie dostępne przeciwciała są podane:
Markery kierunku różnicowania komórek i tkanek przydatne w immunocytochemicznej diagnostyce różnicowej nowotworów.
| Kierunek różnicowania |
Markery |
| Nabłonkowy | Keratyny, EMA, PSA i PSAP, thyreoglobulina |
| Limfoidalny | LCA (CD45) i inne Ag serii CD, Ig k i l |
| Melanocytarny | P-ciała przeciw Ag specyficznym dla melanoma (np. HMB-45), białko S-100 |
| Mezenchymalny | Vimentyna |
| Mięśniowy | Desmina, aktyny, mioglobina |
| Glejowy | GFAP, białko S-100 |
| Nerwowy i neuroendokrynny |
Synaptofyzyna, chromograniny, neurofilamenty, NSE, Leu-7, różne peptydy, hormony, aminy |
| Komórki Schwanna | Białko S-100 |
| Komórki śródbłonka | CD31, F VIII |
| Histiocytarny | CD68, lizozym, AAT, ACT |
| Antygeny płodowe | AFP, CEA |
- Ag – antygen; P-ciała – przeciwciała
- EMA – naskórkowy antygen błonowy
- PSA – specyficzny antygen sterczowy
- PSAP – kwaśna fosfotaza swoista stercza
- LCA – wspólny antygen leukocytarny
- GFAP – kwaśne białko glejowe
- AAT –
- ACT –
- F VIII – czynnik ósmy
- AFP – a-fetoproteina
- CEA – antygen karcinoembrionalny
Immunocytochemia jest szczególnie przydatna w następujących okolicznościach:
Ocena kierunku różnicowania (typu histologicznego) nowotworów, które w mikroskopie świetlnym w preparatach barwionych hematoksyliną-eozyną nie wykazują cech różnicowania. Możliwości diagnostyki różnicowej głównych typów nowotworów takich jak rak, chłoniak, mięsak, czerniak przedstawia Tab. 8.3.
Immunocytochemia w diagnostyce różnicowej raków, chłoniaków, mięsaków i czerniaków.
| Marker |
Rak |
Chłoniak |
Mięsak |
Czerniak |
| Keratyna |
+ |
–* |
– / + |
– / + |
| Vimentyna |
– / + |
+* |
+ |
+ |
| LCA |
– |
+* |
– |
– |
| HMB-45a |
– / + |
–* |
– |
+ |
| S-100 |
– / + |
– |
– / + |
+ |
| EMA |
+* |
– / + |
– / + |
– |
a przeciwciało przeciwko antygenom specyficznym dla melanoma
* istnieją wyjątki; + dodatnie; – ujemne; – / + ujemne (większość) lub dodatnie (mniejszość), zwykle tylko pojedyncze komórki są dodatnie.
Do najważniejszych markerów należą białka włókienek pośrednich i LCA. Z Tab. 8.14 wynika, że istnieją wyjątki od ogólnych reguł np. keratyna przemawia za różnicowaniem nabłonkowym czyli za rakiem, jednak w sarcoma synoviale lub sarcoma epithelioides występuje koekspresja keratyny i vimentyny. Chłoniaki są LCA-dodatnie za wyjątkiem niektórych Ki-1 pozytywnych wielkokomórkowych anaplastycznych chłoniaków, które mogą być LCA-negatywne (omówienie innych wyjątków przekracza ramy tego rozdziału). Wyniki reakcji immuno-cytochemicznych trzeba oceniać wspólnie z obrazem morfologicznym i danymi klinicznymi.
Diagnostyka różnicowa drobnookrągłokomórkowych nowotworów złośliwych wieku dziecięcego tzn. neuroblasoma, rhabdomyosarcoma, tumor Ewingi, tumor Wilmsi, NHL. Szczególnie w bac. nowotwory te są trudne do zróżnicowania w oparciu tylko o dane morfologiczne.
Ustalenie punktu wyjścia przerzutu lub szczegółowego typu histologicznego nowotworu. Niektóre markery lub ich kombinacje są specyficzne tkankowo lub narządowo. Np. AFP jest markerem carcinoma hepatocellulare lub yolk sac tumor, PSA – raka gruczołu krokowego, a tyreoglobulina raka pęcherzykowego tarczycy. Rak rdzeniasty tarczycy charakteryzuje się obecnością kalcitoniny oraz potrójną koekspresją: keratyny, vimentyny i neurofilamentów natomiast neuroendokrynny rak skóry Merkela koekspresją keratyny i neurofilamentów, które układają się w charakterystyczne „guziki”.
Immunofenotypowanie białaczek i chłoniaków oraz diagnostyka różnicowa chłoniaków i nienowotworowych rozrostów węzłów chłonnych. Duża liczba monoklonalnych przeciwciał przeciwko antygenom serii CD umożliwia identyfikację i klasyfikację nowotworów układu hematopoetycznego i chłonnego. Do tego celu wykorzystuje się również cytometrię przepływową (patrz niżej).
Ocena obecności markerów biologicznych o znaczeniu prognostycznym lub predykcyjnym np. onkoprotein (c-erbB-2), produktów zmutowanych genów supresorowych (p53) lub obecności receptorów estrogenów i progesteronu.
Skomentuj jako pierwszy!