Wszystkie komórki układu odpornościowego pochodzą od macierzystych komórek krwiotwórczych (CD34+) znajdywanych w szpiku kostnym. Stanowią one ok. 1% komórek szpikowych i dają początek komórkom różnicującym się (ukierunkowanym) w kierunku limfocytów, komórek mieloidalnych (limfocyty) i innym komórkom krwi.
Limfocyty
Limfocyty są małymi komórkami nieco większymi od erytrocytów. Mają one okrągłe jądro i skąpą cytoplazmę. Wszystkie limfocyty pochodzą od prelimfocytarnych komórek pnia szpiku kostnego dających początek dwóm odrębnym liniom komórkowym. Pochodne jednej linii wędrują do grasicy i dojrzewają do limfocytów T. Limfocyty B, pochodne drugiej linii komórkowej dojrzewają w szpiku skąd kolonizują obwodowe narządy limfatyczne. Szpik kostny i grasica nazywane są pierwotnymi narządami limfatycznymi, a różnicowanie limfocytów T i B jest w nich genetycznie zaprogramowane, a nie związane ze stymulacją antygenową. Z pierwotnych narządów limfatycznych limfocyty T i B przenikają do krwi krążącej, kolonizują różne wtórne narządy limfatyczne, a także przechodzą do tkanek i narządów skąd z limfą poprzez układ limfatyczny wracają do krwioobiegu (komórki recyrkulujące). Wtórne narządy limfatyczne to węzły chłonne i śledziona, w których limfocyty stanowią przeważający odsetek wszystkich komórek tych narządów. Limfocyty są też obecne w innych narządach, a szczególnie w błonie śluzowej przewodu pokarmowego i drzewa oskrzelowego, gdzie tworzą tzw. tkankę limfatyczną związaną z błoną śluzową (mucosa-associated lymphoid tissue – MALT). W przeciwieństwie do otorebkowanych węzłów chłonnych i śledziony, MALT nie ma torebki, a jego komórki są integralną częścią błony śluzowej.
Limfocyty T i B mają odmienne funkcje, choć morfologiczne nie można ich odróżnić ani w mikroskopie świetlnym ani elektronowym. Drobne różnice między limfocytami T i B można rozpoznać technikami immunochemicznymi wykazującymi unikalne dla tych komórek cząsteczki – znaczniki powierzchniowe. W praktyce można je ujawnić metodami immunocytochemicznymi w skrawku tkankowym lub rozmazie cytologicznym używając swoistych przeciwciał, albo przy użyciu cytometrii przepływowej. Najbardziej rozpowszechnione jest użycie przeciwciał przeciwko determinantom powierzchniowym, tzw. “cluster differentiation” – CD. Determinanty CD są obecne (ujawniona jest ich ekspresja) na powierzchni limfocytów w określonych stadiach różnicowania limfocytów. Niektóre CD są obecne selektywnie na powierzchni limfocytów T, inne na powierzchni limfocytów B. Kolejne stadia rozwoju i podgrupy limfocytów mogą być w ten sposób rozpoznane. Używając segregatorów komórkowych takich jak “fluorescence-activated cell sorter” (FACS) możliwe jest nie tylko odróżnienie limfocytów T i B, ale też można określić ich wzajemne proporcje w krwi krążącej i w różnych narządach limfatycznych. FACS może być też użyty do oznaczania subpopulacji limfocytów T, co jest ważne dla rozpoznania chorób z niedoborów immunologicznych, takich jak nabyty zespół niedoboru odporności (AIDS).
Limfocyty T. Limfocyty T stanowią 2/3 limfocytów krwi krążącej, zasiedlają strefę przykorową węzłów chłonnych i tworzą mufki wokół tętniczek śledzionowych. Spośród wielu podgrup limfocytów T ważniejsze to limfocyty pomocnicze (T helper) oraz limfocyty T supresorowe/cytotoksyczne. Limfocyty T pomocnicze kooperują z limfocytami B w produkcji swoistych przeciwciał. Limfocyty T supresorowe/cytotoksyczne regulują odpowiedź immunologiczną, a także niszczą w drodze cytolizy komórki zakażone przez wirusy lub komórki nowotworowe rozpoznawane przez organizm jako „obce”.
Wspólny dla wszystkich limfocytów T jest receptor powierzchniowy komórek T (TCR) powiązany z białkiem powierzchniowym CD3. TCR służy rozpoznawaniu antygenów przez limfocyty T. Kompleks TCR-CD3 jest więc zasadniczy dla funkcji limfocytów T. Podobnie jak inne geny odziedziczone po naszych rodzicach gen dla TCR jest obecny we wszystkich komórkach organizmu, ale ulega ekspresji tylko na limfocytach T. Aktywacja genu TCR zachodzi poprzez rearanżację części genu. Ponieważ rearanżacja TCR zachodzi tylko w limfocytach T, jest on unikalnym genetycznym znacznikiem limfocytów T. Jest to ważne, ponieważ 10 – 15% limfocytów obwodowych podobnych do limfocytów T nie ma TCR. i są CD3־. Te komórki znane są jako naturalni zabójcy (natural killer cells -NK). Komórki te nie są zaangażowane w immunologicznych reakcjach limfocytów T lub B. Ich funkcją jest zabijanie komórek zainfekowanych przez wirusy lub komórek nowotworowych rozpoznanych przez nasz organizm jako obce komórki bez uprzedniego uczulenia.
Limfocyty pomocnicze charakteryzuje antygen CD4, a supresorowe/cytotoksyczne antygen CD8, co pozwala na ocenę tych subpopulacji limfocytów T. W normalnej krwi przeważają limfocyty pomocnicze, a stosunek limfocytów CD4 do CD8 wynosi około 2:1. Odwrócenie tej proporcji charakteryzuje sarkoidozę (omówiona później). U chorych na AIDS dochodzi do selektywnej utraty komórek CD4.
Limfocyty B. Limfocyty B różnicują się w kierunku komórek produkujących przeciwciała. Różnicowanie jest wieloetapowe i każdy z tych etapów może być ściśle zdefiniowany w drodze określenia ekspresji determinantów powierzchniowych i zmian cytoplazmatycznych uwidacznianych badaniami immunocytochemicznymi. Pewne jednak cechy są wspólne dla wszystkich limfocytów B i ich komórek potomnych – plazmocytów. Najważniejszą wspólną cechą jest aktywacja genu immunoglobulinowego, która występuje tylko w linii limfocytów B. Gen immunoglobulinowy jest podobny do TCR, a jego aktywacja podobnie zachodzi przez rearanżację części genu. Rearanżacja genu immunoglobulinowego umożliwia limfocytom B produkcję immunoglobulin.
Komórki plazmatyczne. Komórki plazmatyczne stanowią końcowy etap różnicowania limfocytów B. Są one owalnego kształtu z ekscentrycznie położonym, okrągłym jądrem. Cytoplazma plazmocytów jest zasadochłonna gdyż zawiera bardzo liczne rybosomy. W mikroskopie elektronowym w cytoplazmie plazmocytów widoczne są liczne profile szorstkiej siateczki śródplazmatycznej (RER). RER jest miejscem syntezy immunoglobulin, najważniejszego produktu komórek plazmatycznych.
Makrofagi. Makrofagi omówiono przy omawianiu fagocytozy np. opsoninowanych bakterii i zapaleń przewlekłych. Tu wspomnijmy tylko, że makrofagi wraz z komórkami dendrytycznymi są komórkami prezentującymi antygen kompetentnym limfocytom T. Są one więc niezbędne w odpowiedzi komórkowej.
Skomentuj jako pierwszy!