Nadwrażliwość

Typ IV nadwrażliwości – reakcja komórkowa typu późnego. Nadwrażliwość typu IV albo reakcja nadwrażliwości typu późnego, jest indukowana przez uczulone limfocyty CD4, które uwalniając mediatory (cytokiny) powodują migrację makrofagów, które gromadząc się w miejscu reakcji często tworzą ziarniniaki. W niektórych sytuacjach w reakcjach nadwrażliwości typu IV biorą także udział limfocyty CD8.

Najczęstsza reakcja nadwrażliwości typu IV występuje w schorzeniach wywołanych przez drobnoustroje (alergia bakteryjna). Zapoczątkowana jest przez złożone antygeny drobnoustrojów, które są wychwytywane przez makrofagi lub inne komórki prezentujące antygen np. komórki Langerhansa w skórze. Antygen jest ”przetwarzany i prezentowany” limfocytom T. Limfocyty T pomocnicze ulegają aktywacji i uwalniają cytokiny prozapalne. Prowadzi to z jednej strony do wytworzenia pamięci immunologicznej, ważnej dla następnej ekspozycji na antygen, ale także dla rekrutacji innych komórek, szczególnie dalszych makrofagów, dalszych limfocytów T (szczególnie pod wpływem interleukiny 2) gromadzących się wokół małych żyłek („mufki”). Sródbłonek żyłki (szczególnie pod wpływem TNF i limfotoksyny) a) zwiększa produkcję prostacykliny, co zwiększa przepływ krwi, b) zwiększa ekspresję E-selektyny, co zwiększa transmigrację limfocytów i makrofagów, zwiększa produkcję, interleukiny 8 które jest czynnikiem chemotaktycznym. Pod wpływem cytokin makrofagi zmieniają się z czasem w komórki nabłonkowate, które produkują jeszcze więcej różnych mediatorów zapalenia stymulując tworzenie ziarniniaków. Za najważniejszą cytokinę w tworzeniu ziarniniaków uważa się interferon gamma. Hamuje on zdolności fagocytarne komórek nabłonkowatych i zdolność do zabijania komórek zawierających antygen czy bakterie (np. prątka gruźlicy albo komórki nowotworów).

Interferon gamma stymuluje też fuzję komórek nabłonkowatych w komórki olbrzymie. Morfologię gruzełków omówiono w rozdziale o zapaleniach ziarniniakowych. Tworzenie ziarniniaków można zaindukować u ludzi lub zwierząt poprzez wstrzyknięcie antygenu. Np. tuberkulina otrzymana z Mycobacterium tuberculosis może indukować reakcję nadwrażliwości typu późnego. Jest to wykorzystywane do oceny wcześniejszego kontaktu z prątkami gruźlicy w próbie tuberkulinowej. Naskórne lub śródskórne podanie tuberkuliny u osobnika uczulonego na prątki prowadzi do (miejscowego zaczerwienienia i stwardnienia po 48 godzinach od wstrzyknięcia. Dodatnia próba tuberkulinowa wskazuje, że badana osoba przebyła lub jest w trakcie zakażenia prątkami gruźlicy. Reakcja nadwrażliwości typu IV występuje w odpowiedzi na antygeny nie tylko prątka gruźlicy, ale i trądu, grzybów, w tzw. chorobach odzwierzęcych itp. Kontaktowe zapalenie skóry jest jedną z najczęstszych klinicznych form reakcji nadwrażliwości typu IV i objawia się zaczerwienieniem, obrzękiem i wysypka pęcherzykową. W tych przypadkach dochodzi do uczulenia na hapteny, a więc niektóre metale (chrom, nikiel, miedź), gumę, niektóre barwniki (np. do włosów), antybiotyki stosowane miejscowo. W skórze występują nacieki z limfocytów T i makrofagów rozmieszczonych wokół naczyń skóry, co koreluje ze zwiększoną przepuszczalnością naczyń i tworzeniem obrzęku zajętej skóry. W tym przypadku nie tworzą się ziarniniaki.