Niedotlenienie okołoporodowe

Płuca płodu znajdującego się w łonie matki nie pełnią funkcji narządu, w którym odbywa się wymiana gazowa i poprzez który organizm płodu otrzymuje tlen. Funkcję oddechową spełnia w tym przypadku łożysko (placenta), z którym płód jest połączony pępowiną. Przez pępowinę przebiegają trzy główne naczynia krwionośne: Dwie tętnice i jedna (lewa) żyła pępkowa. Transport przez łoży­sko odbywa się w obu kierunkach, od matki do płodu i na odwrót.

OBJAWY

Przed i w czasie porodu:

• Spadek częstotliwości uderzeń serca u płodu.

Po porodzie:

• Zaburzenia oddychania.
• Brak oddychania.
• Przyspieszenie akcji serca.
• Osłabienie akcji serca.
• Sine zabarwienie skóry (sinica).
• Bladość skóry.

Przez żyłę pępkową z łożyska do płodu przedostaje się między in­nymi tlen, natomiast obydwie tętnice pępkowe odprowadzają od płodu do łożyska krew ubogą w tlen, a nasyconą dwutlenkiem węgla. Żyła i tętnica pępowinowa trans­portują krew w okolicę płuc: Za­stawka otworu owalnego przed­sionka kieruje większość krwi z prawego przedsionka serca do lewego. Naczynie krwionośne tętnicze (przewód Botala) łączy płuca z aortą.

Z płodu serca do krążenia duże­go transportowane jest aż 96% krwi, natomiast przez płuca prze­pływa tylko niewielka jej ilość.

W jaki sposób płód jest zaopatrywany w tlen w czasie porodu?

Po opuszczeniu przez dziecko łona matki, pępowina łącząca go z organizmem matki zostaje przecięta. Od tej chwili, jeśli chodzi o oddychanie, noworo­dek jest zdany wyłącznie na sie­bie i dlatego natychmiast po wy­dostaniu się na zewnątrz z dróg rodnych matki powinien zacząć oddychać samodzielnie, dzięki w pełni już rozwiniętemu ukła­dowi oddechowemu. W tym momencie krążenie płucne noworodka powinno zacząć normalnie funkcjonować. Do zmiany tej dochodzi wraz z pierwszym zaczerpnięciem powietrza i pierwszym krzykiem noworodka. W krążeniu płuc­nym zmniejsza się opór, krew wyrzucona z prawej komory serca może teraz bez przeszkód być transportowana do tętnic płucnych i naczyń włosowatych płuc, skąd przemieszcza się do lewego przedsionka serca.

Gdy tylko ciśnienie w lewym przedsionku serca przewyższy ci­śnienie panujące w przedsionku prawym, następuje zamknięcie zastawki otworu owalnego przed­sionka. W przewodzie tętniczym do­chodzi do zmiany kierunku płynięcia krwi: Krew bogata w tlen przepływa z krążenia płucnego do dużego, przewód tętniczy się zawęża i w końcu zamyka. W ten sposób nastę­puje rozdzielenie krążenia płuc­nego i dużego.

Przyczyny niedotlenienia okołoporodowego

Bezpośrednio przed porodem lub w jego trakcie może wystąpić niedotlenienie płodu. Przyczyny mogą być m.in. następujące:

Niewydolność łożyska

Przyczyną niedotlenienia płodu może być niewydolność łożyska, spowodowana na przykład zatru­ciem ciążowym. Objawy świad­czące o niewydolności łożyska pojawiają się pod koniec ciąży, krótko przed terminem porodu. U ciężarnej wyraźnie wzrasta ciśnienie krwi, w organizmie kobiety zaczyna gromadzić się woda – w związku z czym po­wstają obrzęki, a w moczu, po jego analizie, wykrywalne są duże ilości białka.

Przyczyną takich zmian jest zwiększone napięcie (skurcz) średnich i małych tętnic. W re­zultacie powoduje to niedotle­nienie macicy, łożyska i płodu. Taki stan zagraża zarówno życiu matki, jak i dziecka.

Niedokrwistość

Inną przyczyną niedotlenienia płodu przed i w trakcie porodu może być niedokrwistość (ane­mia) u matki. Skutkiem choro­by są zaburzenia funkcjonowa­nia łożyska i ostatecznie niedo­stateczne zaopatrzenie płodu w krew bogatą w tlen.

Owinięcie pępowiny

Przyczyną niedotlenienia płodu może być także owinięcie się pę­powiny wokół szyi dziecka jesz­cze przed porodem. Następuje zaciśnięcie tętnicy szyjnej, czego skutkiem może być uszkodzenie mózgu lub obumarcie płodu. Również guz w pępowinie może spowodować niedostateczne zaopatrzenie płodu w tlen lub nawet całkowicie zablokować jego dopływ.

Bardzo groźnym powikłaniem występującym podczas porodu jest wypadnięcie pępowiny. Po pęknięciu pęcherza płodowego na drodze płodu pojawia się przeszkoda w postaci jednej lub kilku pętli pępowiny.

Błędy podczas porodu

Przyczyną niedotlenienia płodu mogą być także błę­dy ze strony osób pomaga­jących przy porodzie. Nie­prawidłowe podanie środ­ków wywołujących bóle porodowe powoduje nie­dotlenienie macicy, łożyska i płodu.

Niedotlenienie może także wystąpić podczas ciężkiego porodu kleszczowego lub przez nieprawidłowe ułoże­nie płodu. Przedłużanie się fazy wydalania płodu po­woduje uciskanie mózgu dziecka. Jeśli dojdzie wów­czas do uszkodzenia ośrod­ka oddechowego, to zabu­rzenia oddychania u dziec­ka występują zaraz po po­rodzie.

Rozciągnięcie części miękkich podczas porodu powodują sil­ne bóle, a strach przed nimi prowadzi do kurczów wzma­gających dodatkowo uczucie bólu. Odpowiednie ćwicze­nia gimnastyczne i nauka oddychania przygotowują kobietę do porodu i mają istotny wpływ na zmniejsze­nie odczuwania bólu podczas porodu. Dobrze przygotowa­na ciężarna zażywa w kry­tycznym momencie bardzo małe ilości leków przeciwbó­lowych lub nie potrzebuje ich wcale.

Niedotlenienie po porodzie

Funkcjonowanie wszystkich na­rządów noworodka przychodzą­cego na świat i znajdującego się pierwszy raz poza organizmem matki nie przebiega natychmiast prawidłowo. Skóra, płuca, wątro­ba, nerki, centralny system ner­wowy oraz układ trawienny nie są jeszcze w pełni dojrzałe i dopiero stopniowo zaczynają peł­nić swoje funkcje.

Im mniej dojrzały jest noworo­dek (im wcześniej przychodzi na świat przed terminem porodu), tym większe jest niebezpieczeń­stwo wystąpienia u niego zespołu samoistnych zaburzeń oddecho­wych. Trudności w oddychaniu pojawiają się już kilka godzin po porodzie. W przypadku niedo­statecznej pomocy w krótkim czasie dochodzi do wzrostu stę­żenia dwutlenku węgla we krwi kwasicy oraz do stanu wyczer­pania, na skutek którego nastę­puje zgon noworodka.

Zmniejszenie bólu za pomocą leków

Niektóre leki przeciwbólowe oraz leki rozkurczowe poda­wane kobiecie przy porodzie są również wchłaniane przez płód. Ich działanie ujawnia się dopiero po narodzinach, gdy dziecko musi zacząć sa­modzielnie oddychać. Może się wówczas okazać, że po­dane leki utrudniają mu od­dychanie lub powodują cał­kowite zatrzymanie oddechu.

Niedodma i zespół błon szklistych

Zaburzenia oddychania u nowo­rodka mogą być objawem róż­nych chorób, które ostatecznie prowadzą do niedodmy i zespołu błon szklistych.

Pęcherzyki płucne nie funkcjonują

Niedodma płuc jest pojęciem medycznym określającym brak powietrzności odcinka tkanki płucnej lub całego płuca.

Powierzchnia pęcherzyków płuc­nych zdrowego noworodka po­winna być stale pokryta substan­cją powierzchniowo czynną, tak zwaną substancją przeciwniedodmową, która zapewnia napięcie powierzchniowe pęcherzyków płucnych.

W przypadku niedotlenienia organizm wytwarza tylko nie­wielkie ilości tej substancji lub nie produkuje jej wcale. W tej sytuacji napięcie powierzchnio­we pęcherzyków płucnych bar­dzo maleje, pęcherzyki zapadają się i nie może dojść do wypełnienia ich powietrzem.

Szczególne zagrożenie dla wcześniaków

W czasie utrzymującego się nie­dotlenienia następuje przenikanie do światła przestrzeni powietrz­nej płuc białek osocza i w pęche­rzykach płucnych tworzą się tak zwane błony szkliste utrudniające wymianę gazową w płucach i od­dychanie. Powstawanie ich jest nieodwracalne. Można natomiast powstrzymywać proces tworzenia się błon, jeżeli już przy pierwszych oznakach niedotlenienia zostanie zastosowanie odpowiednie lecze­nie. Najbardziej zagrożoną grupą są wcześniaki, noworodki urodzone przez cesarskie cięcie lub bez wła­ściwie prowadzonej akcji porodowej, jak również dzieci matek chorych na cukrzycę.

Uszkodzenia mózgu

Rodzaj i rozległość zmian zależą od tego, jakie części mózgu zostały uszkodzone. Objawem mogą być więc le­dwo zauważalne zaburzenia motoryczne, ale również wady związane z rozwojem fizycznym i intelektualnym, a nawet powodujące ciężkie upośledzenie fizyczne i umy­słowe.

Wady serca

Dość częstą przyczyną niedotle­nienia po porodzie są wrodzone wady serca. Ich skutkiem jest za­zwyczaj niepełny rozdział miedzy małym i dużym krążeniem. Krew żylna i tętnicza miesza się i zawiera zbyt małą ilość tlenu. Stopień niedotlenienia organi­zmu zależy w tych przypadkach od rodzaju wady serca.

Leczenie niedotlenienia okołoporodowego

Po porodzie położna odsysa drogi oddechowe noworodka oczyszczając je ze śluzu i wód płodowych. Następnie zostaje podany tlen, a dodatkowo przez tchawicę może zostać podany lek zapobiegający niedodmie.

Jeżeli zachodzi niebezpieczeń­stwo zatrzymania krążenia, le­karz stosuje leczenie wstrząsami. W celu uniknięcia wystąpienia kwasicy w organizmie oraz po­wstawania błon szklistych poda­je się substancje alkaliczne i bu­forowe.

Przebieg choroby

Pierwszym widocznym objawem niedotlenienia noworodka jest sinienie skóry. Hemoglobina na skutek niedotlenienia zmienia kolor na niebieskoczerwony, przechodzący stopniowo nawet w niebieskoczarny. W taki sam sposób zmienia się automatycz­nie kolor skóry dziecka.

Początkowo sinica widoczna jest na płytkach paznokci, błonach śluzowych, małżowinach usznych, wargach i na palcach. Następnie rozprzestrzenia się po całym cie­le. Niedotlenienie może spowo­dować najpoważniejsze uszko­dzenia w mózgu dziecka; po czterech, pięciu minutach od wystąpienia zaburzeń następuje jego śmierć. Nawet podczas krót­szego niedotlenienia dochodzi do obumierania licznych komó­rek mózgowych, a ponieważ nie podlegają one regeneracji, szkody są nieodwracalne.