Nazwa nowotworu pozwala wnioskować o jego histogenezie, obrazie mikroskopowym, niekiedy również makroskopowym a także o biologii guza co ma znaczenie dla wyboru metod leczenia i dla oceny rokowania.
Nazwę nowotworu łagodnego w jęz. łacińskim tworzy się przez dodanie końcówki „oma” do nazwy komórki lub tkanki, z której nowotwór ten się wywodzi (lub, w kierunku której się różnicuje). Wyjątek stanowią zmiany nienowotworowe takie jak: haematoma (krwiak) tuberculoma (gruźliczak), rhinoscleroma (twardziel), granuloma (ziarniniak), choristoma (odpryskowiak), hamartoma,.
Do nowotworów łagodnych pochodzenia nabłonkowego zaliczamy: gruczolaka (adenoma), brodawczaka (papilloma), torbielakogruczolaka lub torbielaka (cystadenoma vel cystoma), torbielakogruczolak brodawkowaty (cystadenoma papillare). Gruczolak jest nowotworem łagodnym wywodzącym się z nabłonka gruczołowego. Histologicznie nie zawsze musi on tworzyć cewki gruczołowe (np. gruczolak kory nadnercza – adenoma corticis glandulae suprarenalis). Zgodnie z podaną wyżej regułą tworzenia nazw, do nowotworów niezłośliwych pochodzenia mezenchymalnego należą np.: włókniak (fibroma) z komórek typu fibroblasta, mięśniak gładkokomórkowy (leiomyoma) z komórek mięśniowych gładkich, chrzęstniak (chondroma) z chrząstki, kostniak (osteoma) z osteoblastów, naczyniak (haemangioma) z naczyń krwionośnych, tłuszczak (lipoma) z tkanki tłuszczowej. Nowotwory łagodne wywodzące się z wielopotencjalnych komórek rozrodczych, które różnicują się w kierunku dojrzałych tkanek dwóch lub trzech listków zarodkowych (np.: naskórek, przydatki skórne, tkanka glejowa, mięśniowa, nabłonek jelitowy, tarczyca, chrząstka) nazywamy potworniakami dojrzałymi (teratoma maturum). Występują one głównie w jajnikach i jądrach, niekiedy w przestrzeni zaotrzewnowej,lub wzdłuż tzw.”linii środkowej ciała”.
Choristoma i hamartoma rosną pod postacią guzów ale nie są nowotworami lecz zaburzeniami rozwojowymi. Hamartoma jest zbudowany z dojrzałych tkanek, które występują w danym narządzie ale „porozrzucanych bez ładu i składu”. Np. w hamartoma pulmonis widać chaotycznie ułożone: chrząstkę, fragmenty ściany oskrzeli, naczynia krwionośne, tkankę łączną włóknistą, mięśnie gładkie i tkankę limfatyczną. W choristoma fragmenty prawidłowo zbudowanej tkanki mają ektopowe umiejscowienie np. fragmenty trzustki w ścianie żołądka lub grupy komórek nadnercza pod torebką nerki.
Nazwy łacińskie nowotworów złośliwych również mają końcówkę „oma”. Nowotwory te dzielimy na dwie duże grupy a mianowicie na nowotwory pochodzenia nabłonkowego i mezenchymalnego. Rak (carcinoma) jest to złośliwy nowotwór wywodzący się z komórek nabłonkowych (lub różnicujący się w tym kierunku). Mięsak (sarcoma) jest to złośliwy nowotwór wywodzący się z (lub różnicujący się w kierunku) komórek i tkanek pochodzenia mezenchymalnego. Jest jeszcze mała grupa złośliwych nowotworów, które zbudowane są z elementów raka i mięsaka. Te nazywamy mięsakorakami (carcinosarcoma). Zgodnie z definicją do mięsaków należą m.in. liposarcoma (tłuszczakomięsak) z tkanki tłuszczowej, fibrosarcoma (włókniakomięsak) z tkanki łącznej, chondrosarcoma (chrzęstniakomięsak) z tkanki chrzęstnej, osteosarcoma (kostniakomięsak) z tkanki kostnej, haemangiosarcoma (mięsak naczyniowy) z tkanki naczyniowej, leiomyosarcoma (mięśniakomięsak gładkokomórkowy) z mięśni gładkich, rhabdomyosarcoma (mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy).
Wśród raków, w zależności od kierunku różnicowania wyróżniamy m.in.: raki płaskonabłonkowe (carcinoma planoepitheliale) różnicujące się w kierunku nabłonka wielowarstwowego płaskiego często z cechami rogowacenia, gruczolakoraki (adenocarcinoma), które tworzą cewki gruczołowe i/lub wydzielają śluz, raki urotelialne (carcinoma urotheliale) różnicujące się w kierunku nabłonka przejściowego, raki niezróżnicowane (carcinoma non differentiatum) zbudowane z komórek nie wykazujących cech jakiegokolwiek różnicowania. Rak zarodkowy (carcinoma embryonale) występujący w jądrze i jajniku wywodzi się z komórek rozrodczych. W rozpoznaniu, do nazwy typu histologicznego raka dodajemy zwykle nazwę narządu, z którego ten rak się wywodzi. Niekiedy nazwa narządu jest już wbudowana w nazwę typu histologicznego raka np. carcinoma hepatocellulare (rak z komórek wątrobowych). Dodatkowe określenia oznaczają pewne cechy histologiczne lub czynnościowe raka. Np. rak galaretowaty (carcinoma gelatinosum) oznacza raka, którego komórki wytwarzają dużo śluzu pozakomórkowego, tak iż pojedyncze komórki lub całe gniazda komórek rakowych leża w „jeziorkach” śluzu. W raku brodawkowatym (carcinoma papillare) komórki rakowe tworzą brodawki. Niektóre określenia wyrażają również cechy makroskopowe raka. Np. w comedocarcinoma mammae (rak czopiasty sutka) podczas ucisku z powierzchni przekroju guza wydobywają się czopy odpowiadające martwiczo zmienionym komórkom rakowym wypełniającym przewody. Mianem torbielakogruczolakoraka brodawkowatego surowiczego (cystadenocarcinoma papillomatosum serosum) określamy guz jajnika, w którym makroskopowo widoczne są torbiele wypełnione surowiczym płynem, do światła których wpuklają się brodawki.
W wymienionych powyżej nowotworach wszystkie komórki zróżnicowane są w jednym kierunku. Ale są również nieliczne nowotwory wywodzące się z jednego listka zarodkowego, które są zbudowane z komórek różnicujących się w różnych kierunkach. Np. fibroadenoma, łagodny guz w sutku jest złożony z elementów nabłonkowych i podścieliska łącznotkankowego. Również w tzw. guzie mieszanym ślinianki (tumor mixtus) zwanym też gruczolakiem wielopostaciowym (adenoma pleomorphum) widoczne są elementy nabłonkowe wśród śluzowatego podścieliska niekiedy z ogniskami tkanki chrzęstnej. Uważa się, że guzy te wywodzą się z komórek nabłonkowych i komórek mioepitelialnych ślinianki. Do nowotworów zbudowanych z tkanek różnicujących się w różnych kierunkach (a wywodzących się z więcej niż jednego listka zarodkowego) należą wspomniane już potworniaki (teratoma). W nazwach nowotworów, których histogeneza nie jest jednoznacznie wyświetlona stosujemy eponimy, zarówno dla określenia nowotworów złośliwych (tumor Wilmsi, morbus Hodgkin, sarcoma Ewingi) jak i łagodnych (tumor Brenneri, tumor Whartini).
W odniesieniu do niektórych nowotworów złośliwych stosuje się historyczne opisowe nazwy np. czerniak złośliwy (melanoma malignum) chociaż dzisiaj wiadomo, że powinien się on nazywać melanocarcinoma. Z nazewnictwem pozostałych nowotworów czytelnik zapozna się w części szczegółowej. Dodamy tutaj tylko, że nowotwory złośliwe tkanki limfatycznej nazywają się chłoniakami złośliwymi (lymphoma malignum) a nowotwory złośliwe z komórek układu hematopoetycznego, białaczkami (leucaemia).
Czy cewki gruczołowe są znamienne dla choroby nowotworowej czy mogą się pojawić w innej jednostce chorobowej (choćby czysto hipotetycznie) np przewleky stan zapalny, coroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita etc?
Bardzo byłbym wdzięczny za informacje.