Patomorfologia zapalenia

Dla celów dydaktycznych dzieli się też zapalenia na uszkadzające, wysiękowe i wytwórcze w zależności od tego, która faza zapalenia przeważa w obrazie makroskopowym. Zapalenia wysiękowe dzieli się z kolei na podtypy zależnie od rodzaju wysięku (surowiczy, nieżytowy, włóknikowy, ropny, krwotoczny, posokowaty.

Zapalenie surowicze

Zapalenie surowicze (inflammatio serosa) uważane za najlżejszą formę zapalenia charakteryzuje wysięk surowiczy. Jest to płyn wodojasny, podobny do osocza, z niewielką tylko liczbą komórek zapalnych. Zapalenie surowicze jest też wstępną fazą większości zapaleń. W zapaleniu płuc jest to jasny białkowy płyn w pęcherzykach płucnych z niewielką domieszką komórek. W miarę postępu procesu zapalnego ilość komórek zapalnych i nitek włóknika narasta. Jeśli jednak pozostawimy wcześnie rozpoznanie i zastosujemy skuteczne leczenie to przerwiemy proces zapalny we wczesnym stadium, w fazie zapalenia surowiczego, a wysięk surowiczy ulegnie szybko resorpcji.

Zapalenie surowicze jest typowe dla wielu zapaleń wirusowych. Dobrym przykładem są tu pęcherzyki surowicze tworzące się na wardze w zakażeniu wirusem opryszczki. Choroby autoimmunizacyjne zajmujące błony surowicze są też zapaleniami surowiczymi. Surowicze zapalenia osierdzia, opłucnej, czy otrzewnej charakteryzują się nagromadzeniem jasno-żółtego przejrzystego płynu w jamach surowiczych. Obrzmienie stawu wtórne do akumulacji płynu w jamie stawowej w reumatoidalnym zapaleniu stawów jest najczęstszym zaburzeniem autoimmunologicznym. Innym przykładem zapalenia surowiczego to pęcherze skórne w oparzeniu II stopnia. Wysięk surowiczy łatwo się resorbuje i jeśli znikną czynniki zapaleniotwórcze zmiana goi się bez trwałych następstw.

Zapalenie nieżytowe (inflammatio catarrhalis) to zapalenie surowicze błon śluzowych z domieszką śluzu. Wszyscy znamy „katar nosa”.

Zapalenie włóknikowe (inflammatio fibrinosa).

Zapalenie włóknikowe charakteryzuje wysięk bogaty we włóknik. Włóknik powstaje z polimeryzacji fibrynogenu, który jest jednym z największych białek osocza. W przeciwieństwie do wysięku surowiczego, w którym występują głównie albuminy i immunoglobuliny przedostające się do wysięku z surowicy przez nieuszkodzoną lub niewiele uszkodzoną ścianę naczynia, przedostawanie się włóknika wymaga większych uszkodzeń naczyniowych. Tak więc wysięk włóknikowy jest wskaźnikiem stosunkowo cięższego procesu zapalnego.

Zapalenie włóknikowe jest pospolite w zapaleniach bakteryjnych, np streptokokowe zapalenie gardła, bakteryjne zapalenie płuc itp. W gruźliczym zapaleniu osierdzia powierzchnia serca pokryta jest szarawo-żółtym nalotem. Włóknik może tworzyć mostki między osierdziem i nasierdziem doprowadzając z czasem do zrostów.

Wysięk włóknikowy nie resorbuje się tak łatwo jak wysięk surowiczy. Makrofagi nadtrawiają włóknik i skrzepy krwi. Do wysięku mogą wrastać naczynia. Doprowadza to do “organizacji” wysięku. Makrofagi wysięku stymulują ponadto wrastanie fibroblastów do wysięku, które powodują rozrost tkanki łącznej. Ta tkanka łączna zarasta jamy w narządach (np zwłóknienie pozapalne płuc) lub na ich powierzchni (zrosty opłucnej, osierdzia, jamy otrzewnej). Całkowite zarośnięcie worka osierdziowego (pericarditis contrictiva) wiedzie do niewydolności krążenia z utrudnienia nawrotu żylnego do serca i upośledzenia skurczów mięśnia sercowego.

Zapalenia ropne (inflammatio purulenta).

Zapalenie ropne, ( w którym wysięk jest ropą) powodowane jest najczęściej obecnością bakterii ropotwórczych takich jak streptokoki i stafylokoki. Jak wspomniano powyżej ropa jest gęstym żółtawym płynem zawierającym bardzo liczne obumarłe i obumierające neutrofile oraz debris martwej tkanki. Ropa jest bogata w enzymy lityczne uwolnione z granulocytów, zniszczonych komórek i bakterii. Wysięk, który jest równocześnie bogaty we włóknik jest wysiękiem włóknikowo-ropnym, a całe zapalenie nazywa się zapaleniem włóknikowo-ropnym.

 

Ropa może gromadzić się na błonie śluzowej (ropotok), w skórze (w mieszku włosowym – czyrak) lub w narządach wewnętrznych. Nagromadzenie ropy wewnątrz narządu nazywa się ropniem (abscessus). Centrum ropnia wypełnia ropa. W przewlekłym ropniu obwód złożony jest z torebki z tkanki ziarninowej i włóknistej. Ropień nie goi się samoistnie i winien być ewakuowany chirurgicznie. Duże ropnie mają tendencję do pękania i tworzenia zatoki (sinus) lub przetoki (fistula). Nagromadzenie ropy w uprzednio istniejącej jamie nazywa się ropniakiem (empyema). Np ropniak pęcherzyka żółciowego powstaje, jeśli ropa nie jest drenowana przez drogi żółciowe. Ropniak opłucnej oznacza nagromadzenie ropy w opłucnej, a ropniak stawu nagromadzenie ropy w jamie stawowej.

Proces ropny toczący się bez ostrych granic wyznaczonych przez ziarninę i tkankę włóknistą i obejmujący różne warstwy danego narządu nazywa się ropowicą (phlegmone). Taką ropowicą jest popularny zastrzał (panaritium), powstający klasycznie na dłoniowej powierzchni i opuszce palców rąk po ukłuciu, zanokcica (paronychia) tocząca się w łożysku paznokcia, ale też ropowicze zapalenie wyrostka robaczkowego, które szybko może doprowadzić do pęknięcia zropiałego wyrostka i rozlanego ropnego zapalenia otrzewnej.

Zapalenie krwotoczne (inflammatio haemorrhagica)

polega na domieszce krwi do wysięku i jest wyrazem cięższego uszkodzenia naczyń w zapaleniu. Takie krwotoczne zmiany mogą towarzyszyć np. zapaleniu płuc w grypie.

Zapalenie zgorzelinowe albo zgorzel (gangraena, inflammatio gangraenosa vel ichorosa)

wywołane jest bakteriami beztlenowymi, gnilnymi. Zgorzelinowe zapalenie miazgi zębowej, czy też zgorzelinowe zapalenia wyrostka robaczkowego czy pęcherzyka żółciowego to pospolite przykłady takich zmian.

Zapalenie wrzodziejące

Zapalenie wrzodziejące (inflammatio ulcerativa) powstaje na powierzchni skóry lub błon śluzowych. Owrzodzenie jest miejscem pozbawionym wyściółki nabłonkowej. Może jednak drążyć w głąb. Taki jest np. wrzód trawienny żołądka czy dwunastnicy, który nie leczony może doprowadzić do perforacji ściany i rozlanego zapalenia otrzewnej.

Zapalenie rzekomobłoniaste (inflammatio pseudomembranosa).

Zapalenie rzekomobłoniaste jest szczególną formą zapalenia wrzodziejącego połączonego z równoczesnym zapaleniem włóknikowo-ropnym. Ropa, włóknik i debris komórkowe z obumarłych fragmentów błony śluzowej tworzą wspólnie wymieszaną błonę pokrywającą owrzodzenie. Tak dzieje się np. w jelicie grubym pod wpływem bakterii beztlenowej Clostridium difficile. Rozrost tej bakterii (np. w wyniku zniszczenia innych bakterii przez antybiotyki) może objąć całe jelito grube. Zapalenie rzekomobłoniaste to również zapalenie krtani lub gardła w dyfterycie wywołanym przez Corynebacterium diphtheriae. Usunięcie białawego strupa odsłania owrzodziałą, siąpiącą krwią powierzchnię błony śluzowej.