Endokrynologia

Endokrynologia jest to nauka o wydzielaniu wewnętrznym; gałąź medycyny zajmująca się badaniem roli hormonów i innych biochemicznych przekaźników w kontrolowaniu funkcjonowania organizmu oraz leczeniem zaburzeń en­dokrynologicznych (wydzielania lub metabolizmu hormonów).

Mimo że niektóre choroby o podłożu endokry­nologicznym znane były już w czasach starożytnych (np. cukrzyca), to endokrynologia, zarówno jako nauka, jak i specjalizacja medyczna, powstała stosunkowo niedawno. W szeroko rozumianym znaczeniu jest nauką zajmującą się bada­niem substancji wydzielanych do krwi i przenoszonych z krwią, mających znaczenie dla regulacji różnych funk­cji organizmu. Pierwsza próba leczenia, którą można określić jako „leczenie hormonalne”, została podjęta w 1889 przez Ch. Brown-Sequarda. Stosował on wyciągi z jąder zwierzę­cych i podawał je mężczyznom w celu opóźnienia pro­cesu starzenia się. Leczenie to zapoczątkowało całą se­rię prób terapeutycznych, tzw. organoterapii, które nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Dzięki nim zaczęto stosować jednak na szerszą skalę wyciągi z nadnerczy i tarczycy, które były prekursorami używanych obecnie w leczeniu chorób endokrynologicznych, sztucznie syn­tetyzowanych hormonów – hydrokortyzonu (jeden z hormonów kory nadnerczy) oraz tyroksyny (jeden z hormonów tarczycy). Pierwszym otrzymanym w czy­stej postaci hormonem była sekretyna, substancja wy­dzielana przez komórki jelita cienkiego, stymulująca wy­dzielanie enzymów trzustkowych; hormon ten został odkryty i otrzymany w czystej postaci w 1902 przez E. Starlinga i W. Baylissa. W 1905 Starling użył określe­nia „hormon” w odniesieniu do substancji wydzielanych do krwi i mających działanie regulacyjne. Uczony ten przedstawił również zarys teorii, wg której procesy fizjo­logiczne regulowane są poprzez działanie substancji che­micznych (hormonów) oraz bodźców pochodzących z układu nerwowego. Na pocz. XX w. naukowcy otrzymali w czystej postaci wiele hormonów i często skutecznie stosowali leczenie hormonalne u chorych z zaburzoną czynnością gruczo­łów produkujących określone hormony. Wprowadzenie w latach 60. metod radioimmunologicznych przyczyniło się do dalszego rozwoju endokrynologii. Po II wojnie światowej do le­czenia nadczynności tarczycy zaczęto wykorzystywać jod promieniotwórczy (w znacznym stopniu zmniejszyło to konieczność wykonywania operacji usunięcia gruczołu tarczowego). Połączenie radioaktywnych izotopów z prze­ciwciałami przeciwko hormonom umożliwiło oznaczanie stężenia hormonów we krwi, co z kolei pozwoliło na wczesne rozpoznawanie zaburzeń hormonalnych i ich skuteczne leczenie. Badania z wykorzystaniem znako­wanych radioizotopami przeciwciał są jedną z ważniej­szych technik laboratoryjno-diagostycznych XX w.