Układ krążenia

Układ krążenia jest to jeden z układów organizmu, odpowia­dający za transport krwi do i z wszystkich obszarów cia­ła, umożliwiający zaopatrywanie tkanek w składniki od­żywcze i w tlen oraz usuwanie z nich produktów przemiany materii i dwutlenku węgla.

U człowieka układ krążenia jest zamkniętym obwodem o układzie podwójnej pętli. Jego podstawowe elementy to: serce – pompa mięśnio­wa odpowiadająca za rozprowadzanie krwi do wszystkich elementów obwodu, tętnice – grubościenne naczynia, którymi krew płynie od serca do narządów obwodowych, żyły – naczynia o ścianach cieńszych niż tętnice odpro­wadzające krew z powrotem do serca, oraz naczynia wło­sowate – struktury o delikatnych ścianach łączące tęt­nice z żyłami i umożliwiające, dzięki specjalnej budowie swoich ścian, wymianę substancji odżywczych oraz tle­nu i dwutlenku węgla między tkankami a krwią znajdu­jącą się w nich. Mięsień sercowy dorosłego człowieka znajduje się w klatce piersiowej, zawieszony w błoniastym worku zw. osierdziem. Między nim a osierdziem znajduje się cienka warstwa płynu, amortyzującego jego ruchy. Zbudowany jest ze specjalnych włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych, które kurcząc się, powodują skurcze ca­łego serca, umożliwiając w ten sposób wypompowywa­nie krwi z 4 komór.

Krew przepływająca przez serce naj­pierw wpływa do jego prawego przedsionka, a następnie do prawej komory; skurcz mięśnia sercowego powoduje wyrzut krwi z prawej komory do płuc, gdzie ulega ona utlenowaniu. Wracając z płuc, krew wpływa najpierw do lewego przedsionka, a następnie do lewej komory, skąd – podczas skurczu – zostaje wyrzucona na obwód, aby dotrzeć do różnych narządów i tkanek. Między przed­sionkami a komorami znajdują się zastawki serca, za­pobiegające cofaniu się krwi z przedsionków do komór podczas skurczu mięśnia sercowego. Podobne zastawki znajdują się na granicy komór serca i dużych naczyń; za­pobiegają one cofaniu się krwi z tych naczyń do serca w czasie, następującego po skurczu, rozkurczu mięśnia sercowego. Skurcz mięśnia sercowego odbywa się dwuetapowo. Najpierw przedsionki serca ulegają rozkurczowi, aby móc przyjąć krew żylną napływającą do nich z tkanek obwo­dowych i płuc, a następnie, kurcząc się, wpompowują krew do komór serca.

Mięsień sercowy kurczy się samo­istnie, bez działania czynników zewnętrznych, a za jego skurcz odpowiada układ bodźco-przewodzący, a ściślej jeden z jego elementów – węzeł zatokowy. Impulsy skur­czowe generowane w węźle zatokowym są następnie przenoszone wzdłuż pozostałych elementów układu bodźco-przewodzącego do mięśni przedsionków i komór. Za przenoszenie impulsów do komór odpowiadają włók­na Purkiniego. Z lewej komory krew przepływa do aorty, największej tętnicy organizmu człowieka. Na początku aorty znajdują się ujścia dwóch tętnic wieńcowych. Następnie od aorty odchodzą kolejne gałęzie tętnicze – pień ramienno-głowowy, tętnica szyjna wspólna lewa oraz tętnica pod- obojczykowa lewa. Naczynia te dostarczają krew do oko­lic głowy, szyi i kończyn górnych. Następnie aorta (łuk aorty) zgina się ku dołowi i z odcinka aorty poniżej jej łuku odchodzą tętnice zaopatrujące narządy klatki pier­siowej oraz narządy jamy brzusznej. Aorta kończy się rozgałęzieniem na dwie tętnice biodrowe, zapewniające ukrwienie kończyn dolnych. W miarę rozgałęziania się tętnic ich średnica ulega stopniowemu zmniejszeniu. Małe tętnice, zw. tętniczkami, przechodzą w naczynia włosowate (kapilarne), a ścian tych naczyń mają grubość nie większą niż kil­ka mikronów. Cienkie ściany naczyń włosowatych funkcjonują jak błony półprzepuszczalne, pozwalając na przechodzenie do tkanek – i z tkanek do światła, cząsteczek o niewielkich rozmiarach, np. czą­steczek tlenu, wody, dwutlenku węgla i glukozy.

Skład­niki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania tkanek dyfundują z naczyń, a produkty przemiany ma­terii dyfundują do światła naczyń, które następnie transportują je do narządów odpowiedzialnych za ich wydalanie – nerek i płuc. Naczynia włosowate łączą się. tworząc żyłki, a te z kolei łączą się, tworząc żyły, przebiegające zwykle razem z tętnicami. Ponieważ krew po przebyciu drogi przez tętnice, tętniczki i naczynia włosowate ma znacznie mniejsze ciśnienie niż krew wyrzucana z serca, ciśnienie krwi w żyłkach i w żyłach jest bardzo niskie. Dlatego też, aby zapobiec cofaniu się krwi. w naczyniach tych znajdują się spe­cjalne zastawki. Krew z naczyń żylnych dopływa do serca przez żyły główne: górną i dolną, zbierające krew – odpowiednio – z górnej oraz dolnej części ciała, i uchodzi do prawego przedsionka, a następnie do prawej komory, skąd w cza­sie skurczu wyrzucana jest do tętnic płucnych, którymi płynie do płuc. Naczynia włosowate płuc znajdują się u ścianach pęcherzyków płucnych i tam właśnie krew wchodzi w kontakt z zawierającym tlen powietrzem at­mosferycznym i zostaje utlenowana, oddając jednocześ­nie – wydychany – dwutlenek węgla. Utlenowana krew wraca do serca żyłami płucnymi.