Twór siatkowaty

Twór siatkowaty (formatio reticularis)

•  jest podłożem anatomicznym systemu czynnościowego zwanego przez fizjologów układem siatkowatym
•  do tworu siatkowatego dochodzą informacje czuciowe z odgałęzień dróg wstępujących i informacje motoryczne z dróg zstępujących oraz móżdżku, ciała prążkowanego, jądra czerwiennego, jąder pokrywy, jąder przedsionkowych i kory mózgu
•  twór siatkowaty łączy i kojarzy wszystkie zebrane specyficzne dane i przetwarza je w „rozlaną” informację, którą w sposób niespecyficzny kieruje do ośrodków odbiorczych i wykonawczych, położonych na różnych piętrach pnia mózgu i rdzenia kręgowego
•  twór siatkowaty rozciąga się od rdzenia kręgowego, przez cały pień mózgu do jąder niespecyficznych wzgórza
•  nazwę swą zawdzięcza szczególnej budowie: jest to sieć włókien nerwowych biegnących w kierunku podłużnym i poprzecznym, łączących ze sobą liczne zgrupowania komórek
•  twór siatkowaty w pniu mózgu wypełnia przestrzeń pomiędzy jądrami nerwów czaszkowych, a drogami wstępującymi i zstępującymi
•  komórki nerwowe wchodzące w skład tworu siatkowatego są rozmieszczone przeważnie nieregularnie, w rdzeniu kręgowym są rozproszone i noszą nazwę tworu siatkowatego białego (formatio reticularis alba), w pniu mózgu mają budowę bardziej zbitą i dlatego nazywane są tworem siatkowatym szarym (formatio reticularis grisea)
•  większe skupienia komórek noszą nazwę jąder (nuclei), obecnie wyróżniamy około 96 jąder

Jądra tworu siatkowatego

•  w rdzeniu kręgowym twór siatkowaty jest zlokalizowany głównie pomiędzy istotą szarą tworzącą rogi przednie i tylne
•  stanowi przemieszanie istoty białej i szarej w kącie między rogami
•  najsilniej jest zaznaczony w części szyjnej rdzenia kręgowego
•  przedłużeniem ku górze jąder tworu siatkowatego rdzenia kręgowego są jądra leżące w rdzeniu przedłużonym, moście, śródmózgowiu i wreszcie najwyżej zlokalizowane jądra tworu siatkowatego międzymózgowia, najważniejsze z nich to:

Jądro boczne (nucleus lateralis)

•  leży w rdzeniu przedłużonym, między jądrem oliwki od przodu a jądrem pasma rdzeniowego n.trójdzielnego od tyłu
•  jest przypuszczalnie jądrem przekaźnikowym przekazującym impulsy z rdzenia kręgowego do innych jąder tworu siatkowatego oraz do wzgórza i móżdżku

Jądro olbrzymiokomórkowe (nucleus gigantocellularis)

• znajduje się na granicy rdzenia przedłużonego (gdzie usytuowane jest za jądrem oliwki) i mostu (gdzie leży przyśrodkowo, dochodząc do szwu)
•  aksony komórek tego jądra biegną do rdzenia kręgowego
•  ma ważne znaczenie w mechanizmie oddychania i regulacji napięcia mięśniowego, wpływa również na percepcję bólu

Jądro grzbietowe i jądro brzuszne nakrywki (nucleus dorsalis et nucleus ventralis tegmenti)

•  leżą na granicy mostu i śródmózgowia
•  jądro grzbietowe ma liczne powiązania z układem limbicznym

Jądra szwu (nuclei raphes)

•  ciągną się od rdzenia przedłużonego do śródmózgowia, gdzie otaczają bezpośrednio szew
•  jądra szwu uważa się za neurony naczynio-ruchowe

Jądro śródmiąższowe (nucleus interstitialis)

•  leży w śródmózgowiu, między włóknami pęczka podłużnego przyśrodkowego
•  kieruje prawdopodobnie ruchami gałek ocznych w kierunku pionowym i obrotowym

Drogi tworu siatkowatego

•  struktury układu siatkowatego spajają się prawie ze wszystkimi częściami ośrodkowego układu nerwowego
•  wśród tych połączeń można wyróżnić: drogi doprowadzające, drogi odprowadzające i drogi własne tworu siatkowatego

Drogi doprowadzające – łączą wszystkie części mózgowia z tworem siatkowatym

1.    drogi rozpoczynające się w rdzeniu kręgowym – impulsy rozpoczynające się w rdzeniu kręgowym docierają do tworu siatkowatego przez bocznice długich dróg czuciowych oraz bezpośrednio przez drogę rdzeniowo-siatkową (tractus spinoreticularis). Najwięcej impulsów z rdzenia kręgowego dochodzi do jądra olbrzymiokomórkowego
2.    drogi rozpoczynające się w móżdżku – pochodzą głównie z płata przedniego i tylnego, dochodzą do wszystkich odcinków tworu siatkowatego w rdzeniu przedłużonym, moście i śródmózgowiu, biegną z móżdżku poprzez jego konary jako droga móżdżkowo-siatkowa górna, środkowa i dolna (tractus cerebelloreticularis superior, medius et inferior)
3.    drogi rozpoczynające się w międzymózgowiu – wychodzą zarówno ze wzgórza jak i z podwzgórza, razem z nimi biegną aksony pochodzące z układu limbicznego
4.    drogi rozpoczynające się w korze mózgu – wychodzą z różnych części kory do poszczegółnych jąder tworu siatkowatego, biegną z włóknami korowo-rdzeniowymi i korowo-jądrowymi, jest to droga korowo-siatkowa (tractus corticoreticularis)

Drogi odprowadzające – przewodzą pobudzenia powstające w ośrodkach tworu siatkowatego, dzielimy je na drogi wstępujące biegnące do kresomózgowia i międzymózgowia oraz drogi zstępujące kierujące się do rdzenia kręgowego i drogi domóżdżkowe

1.    drogi wstępujące – rozpoczynają się głównie w górnej części mostu i śródmózgowia i dochodzą prawie do wszystkich części kresomózgowia i międzymózgowia, na szczególną uwagę zasługuje aktywujący układ siatkowaty śródmózgowia, który powoduje pobudzenie czynności kory, główne jego ogniwa znajdują się w tworze siatkowatym nakrywki jak również w niskowzgórzu i jądrach niespecyficznych wzgórza. Układ ten, otrzymane impulsy przekazuje do międzymózgowia, skąd kierują się one dalej do układu limbicznego i do kory mózgu. Układ siatkowaty pobudzający odgrywa poważną rolę w regulowaniu snu i czuwania oraz ma związek ze świadomością
2.    drogi zstępujące – siatkowo-rdzeniowe, dwie, biorą początek w rdzeniu przedłużonym, moście i śródmózgowiu, są to:
3. droga siatkowo-rdzeniowa przyśrodkowa/przednia (tractus reticulospinalis medialis/anterior) – odchodzi od jąder mostowych i śródmózgowiowych po tej samej stronie i kończy się w komórkach rogów przednich rdzenia kręgowego. Impulsy przewodzone tą dorgą wywierają działanie pobudzające na komórki rogów przednich, ułatwiając wyzwalanie się w nich bodźców ruchowych, z tego powodu nazywana jest drogą torującą

•  droga siatkowo-rdzeniowa boczna (tractus reticulospinalis lateralis) – odchodzi od jąder rdzenia przedłużonego, kończąc się jak poprzednia w komórkach rogów przednich, wywierając na te komórki działanie hamujące, drogę tę czynnościowo określa się jako hamującą. Droga ta jest głównie skrzyżowana, chociaż znaczna część włókien pozostaje po tej samej stronie.
•  drogi siatkowo-rdzeniowe przekazują również impulsy z ośrodków oddechowych pnia mózgu do mięśni oddechowych

1.    drogi domóżdżkowe (tractus reticulocerebellares) – rozpoczynają się głównie w jądrach mostu i jądrze bocznym rdzenia przedłużonego

Drogi własne tworu siatkowatego – przebiegają jako drogi wstępujące i zstępujące, zespalając ze sobą jądra tego układu. W obrębie rdzenia kręgowego drogi te wchodzą w skład pęczków własnych rdzenia (fasciculi proprii medullae spinalis), natomiast w pniu mózgu tworzą podłużnie przebiegające pasmo zwane pęczkiem środkowym nakrywki (fasciculus entralis tegmenti).

Czynność tworu siatkowatego

•  twór siatkowaty otrzymuje informacje ze wszystkich zasadniczych części ośrodkowego układu nerwowego i kojarząc je oraz zespalając wpływa na ich funkcjonowanie
•  jest więc zaangażowany niemal we wszystkie czynności układu nerwowego
•  twór siatkowaty wywiera największy wpływ na przedstawione poniżej czynności:

1.    czynności motoryczne – takie jak statyka ciała i napięcie mięśniowe, w pniu mózgu można wyróżnić ośrodki hamujące i torujące czynności ruchowe, brak równowagi pomiędzy nimi powoduje zaburzenia napięcia mięśni
2.    czynności wegetatywne – takie jak ciśnienie krwi, praca serca, oddychanie, funkcje przewodu pokarmowego i układu moczowego. Ośrodki krążenia występują w tworze rdzenia przedłużonego, regulują one akcję serca i ciśnienie. Ośrodki oddychania znajdują się w tworze siatkowatym oliwkowego odcinka rdzenia przedłużonego. Ośrodki związane z czynnością przewodu pokarmowego i układu moczowego mieszczą się w obrębie tworu siatkowatego rdzenia przedłużonego i mostu, należy ty wymienić ośrodek ssania , połykania, ośrodki wydzielania gruczołów przewodu pokarmowego, ośrodki wpływające na napięcie mięśniówki przewodu pokarmowego, ośrodek wymiotny oraz ośrodki regulujące napięcie pęcherza moczowego
3.    percepcja bodźców czuciowych – w istocie szarej otaczającej wodociąg mózgu oraz w jądrze olbrzymiokomórkowym znajdują się ośrodki obniżające czucie bólu
4.    sen i czuwanie – ośrodki wpływające na rytm poszczególnych okresów snu i czuwania zlokalizowane są w układzie siatkowatym pobudzającym.

Aminy biogenne w tworze siatkowatym

•  wyodrębniono w tworze siatkowatym szereg ośrodków monoaminergicznych, których substancją przekaźnikową jest dopamina(DA), noradrenalina (NA) lub serotonina (5-HT)
•  ich rozmieszczenie w pniu mózgu zostało dokładnie opracowane

1.    neurony bogate w serotoninę są rozmieszczone głównie w cząści pośrodkowej śródmózgowia i tyłomózgowia – w obrębie jąder szwu, w pniu mózgu wyróżniamy 9 grup komórek bogatych w serotoninę (B1-B9)
2.    grupy neuronów katecholaminowych, zawierających noradrenalinę lub dopaminę zostały określone jako grupy A1-A12,

•         neurony zwierające noradrenalinę zlokalizowane są w dolnej części mostu w rdzeniu przedłużonym
•         neurony zawierające dopaminę, grupa A9, zlokalizowana w istocie czarnej i grupa A10 leżąca bardziej przyśrodkowo w tzw. polu nakrywkowym brzusznym, wysyłają one aksony do międzymózgowia i półkul mózgu, mają istotne znaczenie dla czynności ruchowych, emocji i napędów

Odwiedzający wpisali takie problemy: